Τα πάλαι ποτέ σπινθηροβόλα καστανόμαυρα μάτια που την είχαν πρόσκαιρα αιχμαλωτίσει, χωμένα βαθιά στις κόχες τους, ήταν πια σβησμένα, σκοτεινιασμένα, ολόμαυρα σαν την ψυχή του.
Περνούσε τον ατέλειωτο χρόνο στη φυλακή ξαπλωμένος ή καθιστός σταυροπόδι πάνω στο κρεβάτι. Μισούσε το κελί και τους συγκρατούμενους του. Με τη βία, έβαζε που και που μια μπουκιά στο στόμα. Κάπνιζε ασταμάτητα. Το αθλητικό κορμί του είχε χάσει το σφρίγος και τη δύναμή του και το πλαδαρό πετσί έπεφτε στα κόκαλα του σαν ξένο σώμα. Η ψυχή και το κεφάλι του ήταν κενά. Δεν είχε καμιά πρόθεση να πιάσει φιλίες, ούτε καν κουβέντα με το οποιοδήποτε κλεφτρόνι ή αληταρά που μοιραζόταν το ελεεινό κελί του, ούτε να δεχτεί την έκφραση λύπης ή συμπόνιας από κανέναν, αθώο ή ένοχο. Τα προβλήματα και η τύχη τους, του ήταν τελείως αδιάφορα.
Παρόλη την ψυχρή συμπεριφορά του, δεν είχε δημιουργήσει εχθρούς στη ζούγκλα της φυλακής. Σε μια περίπτωση που ένας νεαρός τον κοίταξε επίμονα όταν ακούστηκε από τη φωνή της Σωτηρίας Μπέλου ...δε λες κουβέντα, κρατάς κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα... και δυο, τρεις φορές που κάποιος νεοφερμένος του κόλλησε, πέταξε το ακαταμάχητο «Ξέρεις γιατί είμαι μέσα; Για διπλό φόνο». Αυτό ήταν. Έβρισκε την ησυχία του.
Αντικρίζοντας την Αλκμήνη, στιγμιαία πέρασε σαν κινηματογραφική ταινία μέρος της ζωής του με τη Φωτεινή. Το τραγικό της τέλος, η φριχτή ανάμνηση του άψυχου κορμιού της και η κόκκινη κηλίδα στο άσπρο μάρμαρο, του `μπηξαν και πάλι δυνατές μαχαιριές στην καρδιά. Χαμένος σ` αυτές τις σκέψεις, αδιαφόρησε για τις κουβέντες παρηγοριάς, το ενδιαφέρον και τις ερωτήσεις της φίλης του...
Ακολουθεί η Ομιλία στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών του Νεοκλή Γαλανόπουλου, δικηγόρου, λογοτέχνη, ταμία της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχίας (ΕΛΣΑΛ), που αφορά το βιβλίο:
Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που μας επιτρέπουν να κατατάξουμε ένα λογοτεχνικό έργο στην αστυνομική λογοτεχνία είναι τα εξής:
1) Η αβεβαιότητα. Τα φαινόμενα απατούν. Οι άνθρωποι εξαπατούν. Δεν υπάρχει, a priori, καμία βεβαιότητα για το πού βρίσκεται η αλήθεια και πού το ψέμα.
2) Η αρχικώς εσφαλμένη εικόνα της πραγματικότητας και η αμφισβήτησή της. Η εικόνα που παρουσιάζεται αρχικά στον αναγνώστη μοιάζει σαν ένα ανολοκλήρωτο παζλ, στο οποίο προστίθενται συνεχώς νέες ψηφίδες, ώσπου να αποκαλυφθεί η αλήθεια, να φανερωθεί δηλαδή η πραγματικότητα ως έχει. Με άλλα λόγια, υπάρχει εξ ορισμού κάποιο ερώτημα προς διερεύνηση, κάποιο μυστήριο προς εξιχνίαση.
3) Η διασαλευθείσα από το ψεύδος ή το σφάλμα τάξη – και όχι από το έγκλημα, που, παρά την ευρέως διαδεδομένη άποψη, δεν είναι απαραίτητο συστατικό της αστυνομικής λογοτεχνίας – αποκαθίσταται με την εύρεση της αλήθειας.
Το «Κρασί με στρυχνίνη» διαθέτει και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά, όπως γίνεται φανερό από τον τίτλο του ακόμη. Αφού ο φόνος των δύο νεαρών αθλητών, που αποδίδεται στην παράφορη ζήλια του συζύγου της αθλήτριας, διαπράττεται με πιστόλι και όχι με δηλητήριο, ο τίτλος κάνει τον αναγνώστη να αντιληφθεί εξαρχής ότι πίσω από αυτό το υποτιθέμενο ερωτικό έγκλημα, πρέπει να κρύβεται κάτι άλλο, το οποίο να δικαιολογεί τον - κυριολεκτικό ή συμβολικό άραγε; - τίτλο και το οποίο αναλαμβάνουν οι ήρωες του μυθιστορήματος να φέρουν στο φως.
Ωστόσο, το «Κρασί με στρυχνίνη» δεν είναι ένα τυπικό αστυνομικό μυθιστόρημα – πόρρω απέχει. Η πρώτη ιδιαιτερότητά του είναι οι «ντετέκτιβ» της ιστορίας, οι διερευνητές του μυστηριώδους εγκλήματος. Σε αντίθεση με τα συνήθως κρατούντα στην αστυνομική λογοτεχνία, αυτοί δεν ανήκουν στις διωκτικές ή στις δικαστικές αρχές, οι οποίες, εκ του νόμου, έχουν ως έργο τους αυτήν τη διερεύνηση· εν προκειμένω, τόσο οι αστυνομικοί, όσο και οι δικαστές, είναι απολύτως βέβαιοι ότι η αρχική εκδοχή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα· δεν βλέπουν κανένα μυστήριο, θεωρούν δε πως η τάξη έχει αποκατασταθεί με την καταδίκη του συζύγου της αθλήτριας, σύμφωνα με τη διαδικασία την προβλεπόμενη από τον νόμο. Δεν είναι ούτε επαγγελματίες ιδιωτικοί ερευνητές, μισθωμένοι από τους οικείους του καταδικασθέντος συζύγου.
Είναι, κατ’ αρχάς, οι ίδιοι οι οικείοι του, άνθρωποι δηλαδή χωρίς καμία επαγγελματική σχέση, είτε δημοσίου, είτε ιδιωτικού δικαίου, με τη διαλεύκανση εγκλημάτων, οι οποίοι αναλαμβάνουν αυτοβούλως το δυσκολότατο έργο να εξιχνιάσουν την υπόθεση για να βοηθήσουν τον άνθρωπό τους, τον οποίο πιστεύουν για αθώο και με πόνο ψυχής βλέπουν να λιώνει μέσα στη φυλακή. Σύμμαχοί τους στην προσπάθεια αυτή είναι άνθρωποι μιας κατηγορίας μοναδικής στα χρονικά της αστυνομικής λογοτεχνίας, άνθρωποι με ξεχωριστή νοοτροπία και στάση ζωής, εκείνοι, δηλαδή, που τους αγγίζει το πρόβλημα του άλλου, που δεν διστάζουν να ξεβολευθούν ή και να διακινδυνέψουν για μία ξένη υπόθεση, για μία φαινομενικά χαμένη υπόθεση, που τους ενοχλεί η περίπτωση ένας αθώος να βρίσκεται στη φυλακή, που δεν ανέχονται την αδικία, και ας μην τους πλήττει προσωπικά.
Σημειωτέον πως και οι μεν και οι δε, και οι οικείοι του καταδικασθέντος και οι αλληλέγγυοι παραστάτες τους είναι απλοί, συνηθισμένοι άνθρωποι. Δεν πρόκειται για άτομα εξωπραγματικής ευφυίας, για υπερ-εγκεφάλους που αρέσκονται να λύνουν μυστήρια χάριν της διανοητικής πρόκλησης (όπως συμβαίνει στο κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα, στο αστυνομικό αίνιγμα)· δεν πρόκειται για ήρωες, που δεν διστάζουν να βάλουν τη ζωή τους σε κίνδυνο προκειμένου να παταχθεί το έγκλημα, για άφοβους αστυνομικούς με υψηλή αίσθηση του καθήκοντος ή για παράτολμους, ανυποχώρητους μέχρι σημείου αυτοκαταστροφής, ιδιωτικούς ντετέκτιβ (όπως συμβαίνει στο μυθιστόρημα τύπου hard-boiled). Δεν πρόκειται όμως ούτε για απλούς ανθρώπους, οι οποίοι βρέθηκαν οι ίδιοι από τη μία στιγμή στην άλλη παγιδευμένοι και προσπαθούν να ξεμπλέξουν ανακαλύπτοντας την αλήθεια (όπως συμβαίνει στο αστυνομικό θρίλερ). Επίσης, τα δεδομένα της πραγματικότητας μέσα στην οποία κινούνται οι «ντετέκτιβ» της παρούσας ιστορίας, δεν παρουσιάζονται από τη συγγραφέα ως μία «ανωμαλία» στον προηγουμένως εύτακτο και εύρυθμο κόσμο, η οποία πρέπει να εξομαλυνθεί, με άλλα λόγια οι συνθήκες υπό τις οποίες δρουν οι ήρωες του βιβλίου, δεν αποτελούν την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα - το «Κρασί με στρυχνίνη» δεν είναι ένα μυθιστόρημα φυγής, αλλά επαφής με την εποχή μας και τον κόσμο μας.
Συμπερασματικά: οι πρωταγωνιστές της ιστορίας δεν είναι ούτε εξαιρετικοί άνθρωποι σε εξαιρετικές συνθήκες, ούτε συνηθισμένοι άνθρωποι σε εξαιρετικές συνθήκες, αλλά απλοί, κανονικοί άνθρωποι σε κανονικές συνθήκες. Αυτό που τους κάνει άξιους πρωταγωνιστές, αληθινούς ήρωες, είναι ότι συμπάσχουν με το δράμα του φυλακισμένου, τον οποίο θεωρούν αθώο, και ότι θέλουν πάση θυσία να επανορθώσουν την αδικία που πιστεύουν πως έχει γίνει εις βάρος του ξεσκεπάζοντας τους αληθινούς ενόχους· επιζητούν να αποκατασταθεί η αλήθεια, ο αθώος να αποδειχθεί αθώος και ο ένοχος ένοχος, χωρίς να φείδονται κόπων, χωρίς να υποχωρούν, παρά μόνο προσωρινά, μπροστά στις κάθε λογής αντιξοότητες και στους κινδύνους που συναντούν στην πορεία, χωρίς να τους κάμπτει, τελικά, ούτε καν η μοιρολατρική στάση του ίδιου του καταδικασθέντος, ο οποίος βρίσκει κάθε προσπάθεια μάταιη, γιατί είναι άνθρωποι που πιστεύουν ότι η αλήθεια και μπορεί και πρέπει κάποτε να λάμψει, και αγωνίζονται για αυτόν τον σκοπό.
Είναι δε τέτοια η ορμή τους, ώστε προοδευτικά συμπαρασύρει με το μέρος τους και τους αρχικά φοβισμένους ή δικαιολογημένα δύσπιστους, όπως π.χ. τους συγγενείς των δύο θυμάτων. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σ’ εμάς, τους αναγνώστες. Είναι τόσο καλογραμμένο το βιβλίο, τόσο συναρπαστικοί – χωρίς καμία ωραιοποίηση όμως – οι ιδιότυποι «ντετέκτιβ» της ιστορίας, ώστε προβάλουν σαν πρότυπα, αυτό δε γίνεται χωρίς πολλά και σπουδαιοφανή λόγια, κατά τρόπο αυτόματο, θα λέγαμε, ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, και μεγάλη τέχνη εκ μέρους της συγγραφέως δείχνει, αλλά και την ειλικρίνειά της, τον ζήλο της, την πίστη της στο μήνυμα που θέλει, νομίζω, να μας μεταφέρει, ότι δηλαδή μόνο η πραγματική επιθυμία, η κοινή δράση και η εμπιστοσύνη, η φιλαλληλία που αυτή προϋποθέτει, μπορούν να φέρουν και την πιο βαθιά κρυμμένη αλήθεια στο φως, μπορούν να νικήσουν ακόμη και εχθρούς που φαντάζουν ακατανίκητοι (όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο, καταλαβαίνουν ότι αυτό δεν είναι υπερβολή), μπορούν να ανατρέψουν οποιαδήποτε δήθεν αναπόδραστη «μοίρα» - δηλ. status quo - και να ξεσκεπάσουν οποιαδήποτε φενάκη, όσο αναμφισβήτητη και αν παρουσιάζεται.
Η άλλη μοναδικότητα του μυθιστορήματος είναι οι πλείστες αναφορές, οι οποίες, παρά τη συντομία τους, δεν συνιστούν απλή περιγραφή, αλλά εντελή παρουσίαση διαφόρων κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων από τον διεθνή χώρο, όχι αρκετά προβεβλημένων δυστυχώς, αναφορές τις οποίες η συγγραφέας, χρησιμοποιώντας έντεχνα προς τούτο τη δεύτερη προαναφερθείσα «κατηγορία» των «ντετέκτιβ» της ιστορίας - τους ξένους προς την υπόθεση, αλλά όχι προς τα θύματά της -, και χωρίς να διασπά την ενότητα της αφήγησης, συμπλέκει αριστοτεχνικά μεταξύ τους με το ματωμένο νήμα ενός εγκλήματος, που, όπως άλλωστε και τα «ξένα» προβλήματα για τα οποία γίνεται λόγος, εκ πρώτης όψεως δείχνει να αφορά περιορισμένο αριθμό ατόμων, δηλαδή μόνο τις οικογένειες των δύο θυμάτων και του φερόμενου ως θύτη.
Με τις αναφορές αυτές, με τον κρίσιμο ρόλο που αναθέτει στους «αλληλέγγυους ξένους», καθώς και με την τροπή που δίνει στην κεντρική υπόθεση – η οποία, όπως αποδεικνύεται, δεν αφορά μόνο ένα ιδιωτικό δράμα, αλλά και ένα ακανθώδες διεθνές πρόβλημα – η συγγραφέας είναι σαν να μας λέει: «Και εμείς τι κάνουμε για όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας και δεν μας επηρεάζουν άμεσα;» Συγχρόνως δε μας υποδεικνύει με λεπτό, εξόχως λογοτεχνικό τρόπο τι δεν πρέπει να κάνουμε: να μένουμε αδιάφοροι απέναντι σε ό,τι νομίζουμε πως δεν πρόκειται ποτέ να μας αγγίξει.
Νεοκλής Γαλανόπουλος
Δικηγόρος-Λογοτέχνης-Ταμίας της ΕΛΣΑΛ
