Η επισήμανση κατατίθεται για να τονίσω τη συνολική σταθερότητα έκφρασης, περιεχομένου και κατεύθυνσης του έργου του. Παραμένει αθεράπευτα αισιόδοξος για τη ζωή και τη σημασία της, είναι πάντα πολιτικός ποιητής – όμως ποτέ στρατευμένος, ειρωνικός για τις αιτίες και αφορμές που κρατάνε τον άνθρωπο υπόδουλο στην καθημερινότητα, βολεμένο στη συνήθεια και στον εφησυχασμό. Το εκδομένο πρόσφατα «Χειμερινό Ηλιοστάσιο» -είναι η δωδέκατη ποιητική συλλογή του- απάντησε κάποιους επίκαιρους προβληματισμούς μου για το πώς η ποίηση μπορεί να αντισταθεί στην οικονομική κρίση, πώς μπορεί να δει και περιγράψει με γόνιμη οργή τις σαρωτικές αλλαγές που συμβαίνουν σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ψυχής στους καιρούς μας, και, κυρίως, για το πώς αυτό μπορεί να συμβεί με τρόπο ενδιαφέροντα, άρα κερδοφόρο για τον αναγνώστη.
Ρόλος της ποίησης είναι συγκινώντας, πρώτα να ανατρέπει και μετά να δείχνει. Ο ποιητής Γιάννης Κορίδης έχει γράψει για τον Πλαχούρη ότι: «δουλεύει τον στίχο στον ρυθμό της καρδιάς. Το ποίημα γεννιέται μαζί με την ανάσα του, πότε πληθωρικό και πότε ολιγόστιχο σαν το ευλογημένο κλίμα της Ελλάδας. Είναι μια γοητευτική περιπέτεια κι ένας σταθμός λύτρωσης».
Το Χειμερινό Ηλιοστάσιο (δηλαδή το χρονικό σημείο όπου η νύχτα βρίσκεται στη μεγαλύτερη διάρκειά της), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, με εξώφυλλο και εξαιρετικά σε έκφραση και συμβολισμό σχέδια του Απόστολου Πλαχούρη αυτά πάλι καταφέρνει. Όλη η συλλογή, μολονότι πρόκειται για διαφορετικά σε μορφή, σχήμα, ρυθμό, έκταση ποιήματα, αφορά ένα σύνολο ενιαίων συναισθημάτων με πολυδιάστατες κατευθύνσεις προς όλα τα πεδία της ζωής. Έχουν ερέθισμα οικείες σε όλους μας στιγμές (έρωτα, θανάτου, πολιτικής, απομόνωσης στην κοινωνία της πληροφορίας κ.τ.ό.). Πρόκειται για επισημάνσεις ενός άγρυπνου ανθρώπου, που πέρασε από τη δημοσιογραφία, τον έντιμο συνδικαλισμό, που θητεύει μακρόχρονα πιστά στην Τέχνη, που καταφεύγει σε αυτή -όπως ο ίδιος έχει πει- για να ανασαίνει σε καιρούς ασφυξίας. Ο Πλαχούρης ξέρει να διακρίνει αφορμές και αίτια κι έχει το θάρρος να διακηρύσσει σε όλους τους τόνους την προσωπική (δική του και δική μας) ευθύνη.
Έχει γεννηθεί στην Αθήνα από πατέρα Ηπειρώτη (Τετράκωμο Άρτας) και μητέρα μικρασιάτισσα (Αϊβαλί). Έχει γράψει ποίηση, μυθιστόρημα και παραμύθια. Είναι παιδί της πολιτείας, όμως μεγάλωσε σε ανθρώπινες γειτονιές (Άρτα και Νέα Ιωνία). Αυτές οι καταβολές του τον απασχολούν και θα έλεγα ότι εξηγούν, μαζί με τη δουλειά του -τη δημοσιογραφία, την ευθεία σκέψη, την καθαρή γραφή και το δομημένα περιεχόμενο της συλλογής.
Ο Πλαχούρης δεν κινείται στην περιφέρεια όσων εκφράζει, ούτε κυνηγά ίσκιους. Η ποίησή του είναι συγκεκριμένη χωρίς να πεζολογεί, με λυρικό υπόβαθρο, ευαίσθητη να αντιληφθεί το σημαίνον, χυμώδης σε ρυθμούς και νοήματα, ευρηματική καθώς και αυτή η πρόσφατη συλλογή του, κινείται συχνά ως τα όρια των θεμάτων της, της δομής τους, των ρυθμών, ακόμα και των μορφών ανάπτυξης, άλλοτε ομοιοκατάληκτες κι άλλοτε όχι. Χρησιμοποιεί με άνεση πολλούς, διαφορετικούς μεταξύ τους τρόπους -τεχνικές, ανάλογα με το ποίημα, οι οποίοι επιχειρούν να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη σαν αρχή μιας βαθύτερης επικοινωνίας. Παρόμοιοι τρόποι έκφρασης μπορεί να ξαφνιάζουν. Απαιτούν ο δημιουργός να έχει γνώση και σεμνότητα χρήσης. Οφείλουν να ακολουθούν και να μην προκαλούν το λογοτεχνικό συναίσθημα. Γίνονται δεκτοί, όπως συμβαίνει εδώ, όταν αναγνωρίζονται από τον αναγνώστη, όταν εξυπηρετούν το περιεχόμενο του έργου και όποτε είναι αρκετά προσβάσιμοι, δηλαδή δίχως πολλά σκοτεινά σημεία, παρ' ότι ο δημιουργός τους ξέρω πως εκτιμά ιδιαίτερα την συμβολική γραφή για το βάθος και την απλοχωριά της ερμηνείας που προσφέρει.
Παράδειγμα. Υπάρχουν χαϊκού -αναφέρονται στις παρενθέσεις, πολλαπλής ανάπτυξης.
Άλλα (το πετώ ψηλά/ ώπαλα το μωρό μου/και τιτιβίζει) δίνονται στην παραπάνω δοκιμασμένη μορφή τους, άλλα ((ξο-βεργα γρ-αφή/Γιανακ ελα ιδήσεις/τηλ Βίκυ μασάζ) προσφέρουν διπλές αναγνώσεις, άλλα (άκουσε τη βρο/που πάει το σύννεφο/χρωστάει το χή) φέρνουν γλωσσοκεντρικές τεχνικές, ενώ σε άλλα (ο γ-ερως/ για πηλ:κον εΧει/ μια τ+αφή) οι λέξεις εμβολίζονται από αριθμητικά σύμβολα που ειρωνεύονται τις έννοιες (το γ πλην το έρως δίνει το γέρος, το πα επί την ύλη δίνει το παΧυλή κλπ). Ποιήματα που, όσο κι αν φαίνονται αιρετικά, στην πραγματικότητα αποπειρώνται μια λεκτική ασυμμετρία, ένα νοηματικό ξάφνιασμα, μια θεματική παραμόρφωση, σαν προτροπές πως κάτι μπορεί να είναι κάτι άλλο.
Για τους ίδιους λόγους, όσον αφορά τα θέματα του Ηλιοστασίου, οι ζωντανοί - νεκροί που παρακολουθούν στα σαλόνια τους το σύστημα να παρελαύνει, συστήνοντας υπομονή (Προφητεία σελ. 23), βλέπουν στο τέλος της παρέλασης τους λεγόμενους καταραμένους ποιητές να «αφήνουνε γραφή, στόμα πάνω στο στόμα ένα φιλί, ν΄ αναστηθούν οι ζωντανοί από τους πεθαμένους».
Η αλήθεια βρίσκεται στη δοκιμασμένη πράξη. Η αλήθεια της Τέχνης τρέφεται από την αυθόρμητη αίσθηση. Ο Γιάννης Πλαχούρης παραλαμβάνει μύθους, γεγονότα, περιστατικά, τα οποία στην αρχή καταθέτει όπως συνήθως τα αντιλαμβανόμαστε σχετικά ήρεμοι, ναρκωμένοι στην καθημερινότητά μας. Δημιουργεί επίτηδες στο ποίημα, αλλά και με την θεματική ανάπτυξη της όλης συλλογής έναν εφησυχασμό τον οποίο πολύτροπα (ιδεολογικά, μορφικά, μετρικά) ανατρέπει στη συνέχεια με στίχους πάνω σε στίχους και ποιήματα πριν ή μετά από άλλα ποιήματα. Ο Αδάμ «Κάτω από το δένδρο πίνοντας το καφεδάκι του», σελ. 55, ζητά ...συμπληρωμένη την Εύα γιατί:
(...καμιά γυναίκα δεν αγαπιέται υποταγμένο δώρο./να φοβάσαι όταν σωπαίνει/ Ντύσε την με τα κομμάτια μου σάρκα δεν θέλω/ σαν λίμνη που ζει άμα προσφέρεται/ούτε χέρια χρειάζομαι, αφού με τα μάτια μπορώ κι αγκαλιάζω./ Τι να την κάνω τέτοια; Πάρε την πίσω, του είπα./ Στείλε την γωνίτσα Κόλασης μες στον Παράδεισο).
Ακόμα, από τους δυο κατοίκους της πόλης, που καλούν, με πόνο τζουμερκιώτικο, «μανούλα ώι», απελπισμένοι μεσάνυχτα από το μπαλκόνι τη νεκρή μάνα τους, μόνο το φάντασμα της μιας εμφανίζεται καθώς «δεν επιστρέφουν οι νεκροί ούτε να συγχωρέσουν»
ενώ ο ειδυλλιακός ελαιώνας είναι:
«ελιές υποταγμένες στη σειρά/ όμοια υπάλληλοι επιχείρησης/ και ανάμεσά τους/κοτσύφι απείθαρχο/ανακατεύει».
Υπάρχει βέβαια μεταξύ άλλων το αίτημα διαγραφής από τα δημοτολόγια (Dannatio memoriae) ώστε «οι επίγονοι να μην έχουν πατέρα, από ανυπόγραφους ήχους στίχους στους τοίχους να γεννηθούνε» και η επιστροφή των θυμωμένων που έρχονται:
«σαν κουρασμένο ποίημα σε αναγνωστικό, επίτηδες βαρύ/ κομμένο από προκρούστη./ Και τι να βρεις σε αναγνώσεις στρογγυλές χωρίς γωνιές για μοναξιές, πόνους, συλλογισμούς/ όταν/ η δίψα σου είναι έτοιμη να πιει από τη λάσπη;»
Κατάληξη αυτής της φαινομενικά ειδυλλιακής περιπλάνησης στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο είναι το αντίθετό της, το ξεβόλεμα. Αυτό δεν δίνεται ως συμβουλή, πρόταση ή υπόδειξη. Απλά επισημαίνεται με μια ειρωνεία σκληρή που ξεγυμνώνει. Η στάση μας απέναντι στη ζωή, δηλαδή στον άλλο άνθρωπο, μπορεί να εξευγενιστεί μόνο αν αφήσουμε το πραγματικό αίσθημα να μας κατακλύσει και να μας οδηγήσει. Πρέπει από τον ευδαιμονισμό, με το κεφάλι χωμένο στην άμμο, να μπούμε στην οδύνη της Τέχνης, που περιέχει μια βαθύτερη ευφορία κι ανακούφιση. Είναι μια στάση ζωής που ο Γιάννης Πλαχούρης χρόνια τώρα πιστεύει και με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο (που μπορεί να ειδωθεί και σαν αρχή συρρίκνωσης της μακρύτερης νύχτας) εξακολουθεί αισιόδοξα να υπηρετεί και να κηρύττει. Καλόδεχτο έργο.
Γιώργος Σταυράκης
Συγγραφέας, ερευνητής και ζωγράφος.
Έχει δημοσιεύσει 11 ποιητικές συλλογές, κριτικές παρουσιάσεις, άρθρα ιστορικές μελέτες (Νοσοκομείο "Σωτηρία", Φιλέλληνες Ποιητές, H ETAIΡΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑ κ.ά). Είναι μέλος (γενικός έφορος) του Δ.Σ της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.
