Κι όλο αυτό το ταξίδι λαμβάνει χώρα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης κάτω απ΄ τον έναστρο ουρανό της Αθήνας, θυμίζοντας κάτι από τελετουργία, σ΄ ένα αφιέρωμα στη Σμύρνη, στον πολιτισμό της, στην καταστροφή της, στη μουσική και τα τραγούδια της, αποδίδοντας φόρο τιμής σ΄ αυτόν τον πολιτισμό πέντε σολίστες του είδους: η Θεοδοσία Στίγκα στο τραγούδι, ο Πάνος Σκουρολιάκος στην απόδοση των κειμένων, ο Χάiκ Γιαζιτζιάν στο ούτι, η Αρετή Κετιμέ στο σαντούρι και ο Φώτης Τσορανίδης στην κιθάρα.
«Βασιλοπούλα, ατίμητο ρουμπίνι στην Ανατολή και στο Αιγαίο πρώτη. Ποιο όνομα προσφιλέστερο απ΄ το όνομα της Σμύρνης τόσο καλλίφθογγο και τόσο μοσχομυρισμένο. » έγραφε ο Κωστής Παλαμάς.
Πράγματι ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στη Σμύρνη ήταν τεράστιος, αποτέλεσε το σημαντικότερο πολιτιστικό και εμπορικό κέντρο του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας.
Μια πόλη γεμάτη χρώματα, μυρωδιές, πολυσυλλεκτική, με διαφορετικές κουλτούρες, με πλουραλισμό ηθών και εθίμων, με έντονη θρησκευτική διαφοροποίηση, που πέρασαν από αυτή τόσοι πολλοί κατακτητές, δεν θα μπορούσε να μην αποτελεί το επίνειο όλων των πολιτισμών και να μην προκαλεί δέος σ΄ όσους με σεβασμό προσεγγίζουν το μεγαλείο της.
Το 190 π.Χ. καταλήφθηκε απ΄τους Ρωμαίους. Τον 11ο αιώνα κυριεύτηκε απ΄τους Σελτζούκους Τούρκους κι απελευθερώθηκε απ΄τη δυναστεία των Κομνηνών. Το 1424 την κατέλαβαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και το 1922 έγινε η καταστροφή της Σμύρνης με την πυρπόληση αυτής, τη σφαγή των κατοίκων της και φυσικά όσοι επέζησαν πρόσφυγες πιά πέρασαν στην Ελλάδα.
Όλα αυτά που έζησαν και βίωσαν τα μετέφεραν και τα μετουσίωσαν σε μουσική κι έμαθαν να τραγουδούν τους πόνους, τους καυμούς, τις χαρές, τις λύπες, τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Αυτό κάνει τη μουσική τους πολυσυνθετική, αυτό έκανε και την παράσταση μεγαλειώδη. Ήταν ένας ύμνος, ένα εγκώμιο που υφάνθηκε σ΄ έναν πολιτισμό που μόνο πεθαμένος δεν είναι όπως είχε πεί κι ο Χένρι Μίλλερ μετά την καταστροφή της Σμύρνης ότι: «η Σμύρνη έχει σβηστεί από τη μνήμη της ανθρωπότητας».
Δεν μπορεί να πεθάνει κάτι τόσο ζωντανό και δυναμικό, που μεταλαμπαδεύεται μέσα απ΄ τη γλώσσα της μουσικής από γενιά σε γενιά, συντηρώντας υψηλά τη φλόγα της Τέχνης και του πολιτισμού της Σμύρνης, ενός πολιτισμού που αποτυπώθηκαν τα χνάρια του σ΄όλες τις εκφάνσεις της ζωής και που αποτελεί ανεκτίμητο θησαυρό ιστορίας και λάβαρο διάσωσης και διάδοσης της παραγωγής του καλλιτεχνικού έργου.
Κι έτσι το σμυρναίiκο τραγούδι αναπτύσσεται, εξελίσσεται η μορφολογία του, είναι γοητευτικό ,παρουσιάζει ενδιαφέρουσα μουσικά χροιά, έξυπνα ελκυστική χωρίς να περιορίζονται η αυθεντικότητα και η πιστότητα της έκφρασης.
Το σμυρναίiκο τραγούδι υπηρετείται από αξιόλογους οργανοπαίκτες με τις Εστουδιαντίνες τους, από φωνές μοναδικής ενάργειας και λαμπρότητας και από ταλαντούχους δημιουργούς, γι΄αυτό και η μουσική αυτή ακόμη και σήμερα συγκινεί, γιατί περιγράφει υψηλά συναισθήματα, έτσι κι αλλιώς η μουσική αποτελεί φορέα ήθους.
Βιολοντσέλα, πιάνο, άρπες, σαντούρια, μαντολίνα, κιθάρες, βιολιά ήταν κάποια απ΄τα όργανα που χρησιμοποιούσαν στις Εστουδιαντίνες τους δημιουργώντας τους περίφημους αμανέδες.
Μετά λοιπόν τη μικρασιατική καταστροφή, ενάμισυ εκατομμύριο πρόσφυγες έρχονται στην Ελλάδα και μαζί τους όλη η Ελληνική παράδοση της Ιωνίας που είχε ως επίκεντρο τη Σμύρνη.
Στην Ελλάδα πια οι σημαντικοί συνθέτες Παναγιώτης Τούντας, Δημήτρης Σέμσης, Σπύρος Περιστέρης, Ογδοντάκης και άλλοι μαζί με τις ξεχωριστές και αλησμόνητες φωνές της Ρόζας Εσκενάζι, Ρίτας Αμπατζή, Μαρίκας Παπαγκίκα, ενσωματώνουν το μικρασιατικό δημοτικό και αστικό λαϊκό τραγούδι στη δισκογραφία.
Πάνω σ΄ αυτό το τραγούδι, σ΄ αυτή τη μουσική, διαμόρφωσαν τη μουσικοθεατρική παράσταση με τίτλο : «Στο Γαλατά ψιλή βροχή».
Μία παράσταση με άρτια μορφολογία, που ξεδιπλωνόταν αργά –σταδιακά, μαγεύοντας το κοινό και συμπαρασύροντάς το στον ίδιο μαγικό κύκλο, στα ίδια κύματα, στις ίδιες υψηλές περιοχές συναισθημάτων, αντίληψης, αναμόχλευσης ιστορικών γεγονότων και ψυχικής ανάτασης.
Το καθημερινό ύφος των θεατών μέσα στο αίθριο, καθώς και η σιωπή απλωνόταν, άρχιζε σιγά-σιγά να διαφοροποιείται, να γίνεται πιό γλυκό, πιό τρυφερό, πιό καλοσυνάτο, πιό ευπροσήγορο, όσο η μουσική όλο και περισσότερο τους υποδεχόταν στο βασίλειό της, τόσο μεγαλύτερη μεταμόρφωση της διάθεσης πραγματωνόταν κι ερχόταν η απόλυτη πλήρωση όπου κάθε τι ευτελές απομακρύνεται και κάθε τι ουσιαστικό ξεπροβάλλει. Μοιάζει σαν η μουσική να απευθύνει στους θεατές ηθική έκκληση για τα υψηλά και τα ουσιώδη.
Τη σκηνοθεσία της παράστασης επιμελήθηκε ο Πάνος Σκουρολιάκος. Οι επιλογές των κειμένων, η ένταξη αυτών ανάμεσα στα τραγούδια σε πολύ καίρια και ακριβή σημεία, ώστε να αναδεικνύουν τόσο τη μουσική όσο και τα ίδια τα κείμενα και η απόδοση αυτών αλλά απ΄ τον ίδιο τον Πάνο Σκουρολιάκο ήταν συνταρακτική. Οι θεατρικές του γνώσεις, η μακρόχρονη εμπειρία του, το υψηλό αίσθημα ευθύνης για την κάθε καλλιτεχνική παραγωγή που αναλαμβάνει, η έκδηλη ευαισθησία του και το ταλέντο του κατόρθωσαν να μεταφέρουν τους θεατές στη Σμύρνη, να γελάσουν, να συγκινηθούν, να αναπολήσουν, να δακρύσουν και να γίνουν μέτοχοι αυτής της ανεξήγητης έλξης, δύναμης και συνένωσης που πραγματώνεται ανάμεσα στον ηθοποιό και το θεατή.
Σ΄ αυτό το ιστορικό μουσικό ταξίδι καλύτερη εκπρόσωπος δεν θα μπορούσε να υπάρξει απ΄την ερμηνεύτρια Θεοδοσία Στίγκα. Η επιβλητική της παρουσία, το ξεχωριστό με ιδιαίτερο στίγμα ηχόχρωμα της φωνής της που την καθιστά μοναδική, η εξαιρετικά πλούσια εμπειρία της στο ρεμπέτικο, σμυρναίϊκο, δημοτικό όπου με ήθος και ακεραιότητα υπηρετεί όλα αυτά τα χρόνια, δεν θα μπορούσαν να μην αποτελούν εχέγγυο μιας άξιας ερμηνεύτριας που συνεχίζει την παράδοση και να μην την κατατάσσουν στο βάθρο μαζί με τις αιώνιες φωνές της Παπαγκίκα, της Εσκενάζι και τόσων άλλων.
Κατά τη διάρκεια της παράστασης, κατόρθωνε να οδηγεί το κοινό με τη φωνή της στα μονοπάτια της Ανατολής, στα σοκάκια της πόλης, στα αρώματα, στα χρώματα και στις μυρωδιές της Σμύρνης και κάθε αμανές της να μοιάζει η απόλυτη πλήρωση με το θείο.
Σ΄ αυτό το τελετουργικό κοινωνός ήταν κι ο σπουδαίος σολίστας στο ούτι ο Αρμένιος Χάiκ Γιαζιτζιάν. Βιρτουόζος μουσικός με βελούδινη φωνή. Μια ξεχωριστή παρουσία στη παράσταση , τόσο αυθεντική, τόσο ανθρώπινη και τόσο αντιπροσωπευτική της μουσικής που εκπροσωπούσε, αναδείκνυε με ακρίβεια το υψηλό και δύσκολο επίπεδο μουσικής της Σμύρνης, τον ιδιαίτερο χρωματισμό της και τις πολυπολιτισμικές επιρροές που είχε δεχθεί.
Μαζί τους ο Φώτης Τσορανίδης στην κιθάρα και το τραγούδι, εκλεπτυσμένη παρουσία, όπως ακριβώς άρμοζε στο ήθος της παράστασης, άρτιος μουσικός και ταλαντούχος τραγουδιστής τόσο φωνητικά, όσο και ερμηνευτικά, μας δίνει μέσα απ΄τις επιλογές των τραγουδιών τη διάσταση του έρωτα, του φλέρτ, του γλεντιού, της χαράς της ζωής στη Σμύρνη καλώντας μας να το γευτούμε αβίαστα, ελεύθερα και σ΄ όλη του την πληρότητα.
Σ΄ αυτή τη μουσική συντροφιά ήταν και η σπουδαία σολίστ στο σαντούρι η Αρετή Κετιμέ, όπου τόσο με τη μουσική της, όσο και με τη δροσερή, νεανική, τρυφερή, ανάλαφρη και σχεδόν παιδική φωνή της, εξέπεμπε αυτή την αθωότητα, την αγνότητα που γοητεύει το θεατή και παράλληλα γαληνεύει τη ψυχή του.
Απόλυτα εναρμονισμένη με το θέμα η εικαστική φροντίδα της παράστασης που πραγματοποιήθηκε απ΄την Πηνελόπη Συρογιάννη με τη λιτότητα που ταίριαζε.
Ολοκληρώνοντας το μόνο που θα μπορούσαμε να πούμε, είναι ένα μεγάλο ευχαριστώ σ΄αυτή την εξαίσια δουλειά διάσωσης και μεταφοράς του πολιτισμού της Σμύρνης στο σήμερα, τόσο ολοκληρωμένα και αναλλοίωτα απ΄το χρόνο και τις συγκυρίες.
Μαριλιάνα Ρηγοπούλου
Εκπαιδευτικός-Σοπράνο
