Θέλω να ευχαριστήσω τον Σύλλογο Ρουμελιωτών Καλλιθέας για την τιμή να με καλέσει να μιλήσω για τον διακεκριμένο Ρουμελιώτη συγγραφέα Μιχάλη Σταφυλά. Ας μου επιτραπεί εδώ, να συγχαρώ μαζί με τον Σύλλογο Ρουμελιωτών και τον Δήμο Καλλιθέας για την ευαισθησία του και την πνευματική εγρήγορση να φιλοξενεί τέτοιες εκδηλώσεις, που γίνονται για να τιμηθούν αξιόλογες προσωπικότητες, όπως ο Μιχάλης Σταφυλάς, που συμβάλλουν στην πνευματική ζωή και τα πολιτιστικά δρώμενα του Δήμου τους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που θα μιλήσω εδώ για τον Μιχάλη Σταφυλά και το έργο του. Πριν λίγα χρόνια, μαζί με τον κ. Ψαλιδόπουλο, είχαμε καθίσει δίπλα-δίπλα σε εκδήλωση που οργάνωσε προς τιμήν του Μιχάλη Σταφυλά ο «Νέος Πνευματικός Κύκλος» Καλλιθέας.
Φυσικά, δεν νιώθω καμιά δυσκολία να μιλήσω πάλι για τον Μιχάλη Σταφυλά, διότι, όσες φορές και αν κληθώ να μιλήσω γι’ αυτόν και το έργο του, ανακαλύπτω πάντοτε ανεξερεύνητες πτυχές. Άλλωστε, ως Ευρυτάν, νιώθω υπερήφανος γιατί, όπως έχω ξαναπεί, είναι χαρά για μένα να μιλάω για τον Πρύτανη των Ευρυτανικών Γραμμάτων, που αποτελεί ένα ανεκτίμητο πνευματικό κεφάλαιο για τη Ρούμελη. Είναι ένας θαλερός, σύγχρονος συγγραφέας, λογοτέχνης και κριτικός, που επάξια εκπροσωπεί την πνευματική Ρούμελη, ιδιαίτερα σήμερα, που οι άξιοι πνευματικοί άνθρωποι όλο και λιγοστεύουν.
Γνώρισμα των δημιουργικών πνευματικών ανθρώπων, όπως ο Μ. Σ. είναι ν’ απλώνουν τη γόνιμη δράση τους ταυτόχρονα σε πολλούς πνευματικούς τομείς. Γι’ αυτό και το έργο τους αβίαστα μπορεί να χαρακτηριστεί πολύπλευρο, σύνθετο, πλούσιο, ανεξάντλητο. Ο Μ.Σ. είναι το τέλειο πρότυπο ενός τέτοιου πνευματικού δημιουργού. Τον χαρακτηρίζει η δημιουργική πολυμέρεια κι όχι η μονομέρεια. Γιατί το έργο του έχει διαστάσεις που απλώνονται σε πολλούς τομείς. Έχει ασχοληθεί παραγωγικά με όλα τα είδη του λόγου. Με αλφαβητική σειρά τα κυριότερα είναι η βιογραφία, το διήγημα, το δοκίμιο, το θέατρο, η κριτική, η λαογραφία, το μυθιστόρημα, η νουβέλα, η ποίηση, το χρονογράφημα, ενώ ταυτόχρονα, επί δεκαετίες τώρα, διευθύνει το περιοδικό «Πνευματική Ζωή».
Ο Μ.Σ. δεν έχει αφήσει πνευματική γωνιά που να μην την έχει καλλιεργήσει, με πνεύμα και δημιουργική φαντασία, με την πένα του. Γι’ αυτό, θα ‘λεγα, ότι ο ιστορικός της λογοτεχνίας μας θα κουραστεί πολύ να μελετήσει όλο το εύρος και το βάθος, που κατέχει το σύνθετο έργο του Μιχάλη Σταφυλά και την ανάλογη συμβολή του στην πνευματική πορεία του έθνους μας. Επιγραμματικά, θα ‘λεγα, κρίνοντας το συνολικό έργο του, ότι ο Μ.Σ. μπορεί να χαρακτηριστεί συγγραφέας και λογοτέχνης, διατοπικός, διαχρονικός, διεπιστημονικός, διεθνικός, πανανθρώπινος και οικουμενικός για τους λόγους που θα αναπτύξω συνοπτικά πιο κάτω.
Επιβάλλεται γι’ αυτό να δώσω μερικά ενδεικτικά βιογραφικά από τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του: Από τη γενέτειρά του, Γρανίτσα Ευρυτανίας, στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά και ορφανός, θα βρεθεί μαθητής στο Γυμνάσιο Αγρινίου. Η ιδεολογική του αντίθεση προς την δικτατορία θα τού στοιχίσει την αποβολή του απ’ όλα τα Γυμνάσια της χώρας. Ευτυχώς στην Αθήνα που ήλθε διωγμένος θα βρει κατανόηση από φωτισμένους πνευματικούς ανθρώπους κι έτσι θα συνεχίσει στο 4ο Γυμνάσιο. Αποφοιτώντας απ’ αυτό θα εγγραφεί στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ωστόσο, λόγοι βιοπορισμού τον ωθούν προς τα κει, που ένιωθε ισχυρή την έλξη, δηλ. την δημοσιογραφία και την λογοτεχνία. Τότε συναντά και γεύεται τη στοργική φροντίδα του μεγάλου συντοπίτη του δημοσιογράφου και λογοτέχνη, Ζαχαρία Παπαντωνίου.
Τη διττή πνευματική του αυτή ενασχόληση θα τη συνεχίσει έκτοτε και ως υπάλληλος του Υπ. Συγκοινωνιών. Μοιραία πάλι, η ιδεολογική του αντίθεση προς την δικτατορία των συνταγματαρχών του 1967 θα του στοιχίσει τη δυσμενή μετάθεση σε αποκεντρωμένη υπηρεσία του Υπουργείου, στη Λάρισα. Αλλ’ ουδέν κακόν αμιγές καλού. Εκεί του δίνεται η ευκαιρία, μαζί με τον υπηρεσιακό ζήλο για τη λειτουργία της Υπηρεσίας, της οποίας προΐσταται, εφαρμόζοντας καινοτόμα προγράμματα, να θητεύσει παράλληλα ως χρονογράφος σε μεγάλη εφημερίδα της Λάρισας. Αρκεί να θυμίσω εδώ, ότι από τα 4.500 χρονογραφήματά του, που πολλά είναι και σήμερα ακόμη επίκαιρα, ένας επιλεγμένος αριθμός περιέχεται σε τόμο που εκδόθηκε πέρυσι, με τον τίτλο «Καλημέρα Λάρισα».
Για όποιον διεξέλθει το πλούσιο έργο του θα καταλήξει αβίαστα στο συμπέρασμα ότι, αν και είναι Ρουμελιώτης Ευρυτάν, ωστόσο το έργο του είναι πλέρια διατοπικό. Μπορεί να εμπνέεται από έναν τόπο και μια γεωγραφική περιοχή, δεν μένει όμως σ’ αυτή. Το έργο του αγκαλιάζει την Ελλάδα ολάκαιρη, αξιοποιώντας συχνά λογοτεχνικά βιώματα και εμπνεύσεις από ποικίλους χώρους.
Ο Μ.Σ. είναι διατοπικός γιατί δεν θα τον βρεις να δένεται μόνο με έναν τόπο ή με τους ανθρώπους του. Δεν θα τον βρεις μόνο στη γενέτειρά του, τη Γρανίτσα Ευρυτανίας, που πάντοτε τον εμπνέει, αλλά και στα λημέρια του Κατσαντώνη στ’ Άγραφα. Δεν θα τον βρεις μόνο στο Αγρίνιο αλλά και στα κακοτράχηλα βουνά της Ηπείρου και της Ρούμελης, όπου γύριζε ο Άγιος των σκλάβων Πατροκοσμάς, που γκρέμιζε παλιές εκκλησιές κι έχτιζε σχολεία. Δεν θα τον βρεις μόνο στον Γοργοπόταμο της ανταρτομάνας Ρούμελης αλλά και στα τραγικά Καλάβρυτα και το μαρτυρικό Δίστομο. Δεν θα τον βρεις στο Μικρό Χωριό της τραγικής κατολίσθησης του 1963, αλλά και στον αείμνηστο δάσκαλο της Κυνουρίας, που έχασε τη ζωή του για να επισκευάσει τη στέγη του σχολείου του.
Είναι όμως ταυτόχρονα και διαχρονικός, διότι δεν θα υμνήσει μονάχα τους ήρωες του 1821, όπως τον Αθανάσιο Διάκο της Αλαμάνας, αλλά και των πρωτοκαπετάνιο της Εθνικής Αντίστασης, Άρη Βελουχιώτη. Δεν θα πετάξει στους αιθέρες με τον υψηλόφρονα Κρητικό Νίκο Καζαντζάκη, αλλά και με τον σεμνό Μανιάτη ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο. Δεν θα αναδείξει μόνο τον Ναυπάκτιο αρματωλό των Γραμμάτων, Γιάννη Βλαχογιάννη, αλλά θα εξάρει και τον Λευκαδίτη Άγγελο Σικελιανό, που αρμάτωσε με τους στίχους του το πνεύμα της Εθνικής μας Αντίστασης.
Αλλά το έργο του Μ.Σ. υπερβαίνει και τα εθνικά μας όρια. Είναι, όχι μόνο Ευρωπαίος και διεθνικός αλλά και οικουμενικός. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες, ενώ κατέγινε σοβαρά με την ευρωπαϊκή και παγκόσμια λογοτεχνία, φέρνοντας, πρώτος αυτός με τις αναλύσεις του, στον Έλληνα αναγνώστη τα κλασικά έργα της ξένης λογοτεχνίας, παρουσιάζοντας και αναλύοντας μεγάλες μορφές της λογοτεχνίας. Με το πολύτομο έργο του «Γίγαντες του Πνεύματος», μπολιάζει την ελληνική λογοτεχνία και σκέψη με τις λογοτεχνικές τεχνοτροπίες και ιδέες της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Οι αξίες και τα ιδεώδη, που ο Μ.Σ. δεν διστάζει να διακηρύξει μέσα από τα έργα του είναι παγκόσμια και οικουμενικά. Ακόμη και σε δύσκολους καιρούς, στις σχέσεις μεταξύ κρατών, τολμά να διακηρύξει τα δικά του πιστεύω για διεθνή αλληλεγγύη, διακρατική συνεργασία και συμφιλίωση. Τρανταχτό παράδειγμα, η συνηγορία του σε μια κρίσιμη στιγμή για τον διωκόμενο στην Τουρκία ποιητή και διανοούμενο Ναζίμ Χικμέτ.
Και όταν ακόμη καταπιάνεται με μια εξέχουσα μορφή της λογοτεχνίας ή της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, ο στόχος του, μέσα από την περιγραφή και ανάλυση της δράσης και της προσωπικότητας, είναι να εντοπίσει και να εξάρει τις οικουμενικές και πανανθρώπινες αξίες, είτε πρόκειται για Ρουμελιώτη, ή Έλληνα, ή Ευρωπαίο ή Παγκόσμιο δημιουργό.
Για τον Μ.Σ. κανένας δεν είναι ξένος, όταν συμβαίνει να πρεσβεύει ή να διακηρύσσει οικουμενικές πανανθρώπινες αξίες. Πέρα από τον χώρο και τις χάρες της λογοτεχνίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ανθρώπινη ευαισθησία, η αγάπη και αλληλεγγύη αλλά και η αγωνιστικότητα είναι για το Μ.Σ. το ερέθισμα που θα τον εμπνεύσει για να ασχοληθεί με μια προσωπικότητα της κοινωνίας και των γραμμάτων.
Με τρόπο αμερόληπτο και αντικειμενικό τιμά, αναλύει και αξιολογεί τους πνευματικούς δημιουργούς με τη Διαρκή Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας που πλησιάζει τις τέσσερις δεκάδες τόμων.
Χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες δεν αφήνει γεγονότα, μορφές και εποχές της εθνικής μας ζωής, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας, χωρίς να επισημάνει, τόσο τις θετικές, όσο και τις αρνητικές πλευρές εξαίροντας εκείνες, που συνέβαλαν στο κοινωνικό πολιτικό αλλά και πνευματικό γίγνεσθαι.
Αλλά, όπως είπαμε, δεν είναι μόνο διατοπικός και διαχρονικός αλλά και διεπιστημονικός. Ο Μ.Σ. στα μελετήματά του αξιοποιεί τη γνώση της ιστορίας καθώς και των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών χωρίς έπαρση και υπερβολές. Πατάει γερά πάνω στην ιστορία τα τεκμήρια και την επιστήμη για να αναλύσει προσωπικότητες, όχι μόνο της Ρούμελης, όπως ο Καφαντάρης, ο Νόβας, ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Ζ. Παπαντωνίου, ο Ανδρέας και ο Δημήτριος Πουρνάρας, ο Κ. Χατζόπουλος κ. ά., αλλά και μορφές του πνεύματος, όπως ο Καβάφης, ο Καζαντζάκης, ο Παπαδιαμάντης, ο Σικελιανός, που όλοι τους βαδίζουν πλάϊ-πλάϊ ως δημιουργοί, τόσο της λογοτεχνίας, όσο και της ιστορίας.
Το έργο του Μ.Σ. είναι τόσο μεγάλο, σύνθετο και πολυσχιδές, που κανένας χρόνος δεν μάς είναι αρκετός για να το αναλύσουμε. Και για να μην σας κουράσω θα περιορισθώ, στη συνέχεια, να επισημάνω μερικές κατ’ ανάγκη ρουμελιώτικες πτυχές του έργου του, δηλ. αυτές που άπτονται της ρουμελιώτικής ιστορίας και λογοτεχνίας και των μορφών που ανέδειξε η Ρούμελη.
Για το λόγο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ στο έργο που έγραψε προς τιμήν του Μ.Σ. ένας διακεκριμένος Ρουμελιώτης συγγραφέας. Πρόκειται για το βιβλίο, Μιχάλης Σταφυλάς: Ξεχωριστή φυσιογνωμία στα λογοτεχνικά και ιστορικά δρώμενα, που έγραψε ο βραβευμένος ποιητής και λογοτέχνης Ανδρέας Τσούρας. Στο βιβλίο του αυτό ο κ. Τσούρας παρουσιάζει το μεγαλύτερο μέρος του συγγραφικού έργου του Μ.Σ. και αναλύει τα σημαντικότερα απ’ αυτά, στα οποία θα αναφερθούμε εδώ. Έχουμε, έτσι, μια σχεδόν συνολική εικόνα του έργου του Μ.Σ.
Με αφορμή, λοιπόν, την αποψινή οργάνωση της εκδήλωσης από τον Σύλλογο Ρουμελιωτών Καλλιθέας, θα αναφερθώ επιλεκτικά και συνοπτικά στα σημαντικότερα από τα έργα του Μ.Σ. που αφορούν λογοτεχνικές και όχι μόνο μορφές της Ρούμελης. Μπορεί έτσι να δει κανείς σε αυτά και την συμβολή των πνευματικών ανθρώπων, ιδιαίτερα της Ρούμελης, στο πνευματικό και ιστορικό γίγνεσθαι της χώρας μας.
Θα ήθελα, μαζί με τους τίτλους των έργων του, να επιστήσω την προσοχή σας και στους υπότιτλους του κάθε βιβλίου, θεωρώντας ότι είναι ενδεικτικοί του μηνύματος που θέλει να μεταδώσει ο συγγραφέας.
Θα αρχίσω με το βραβευμένο θεατρικό του δράμα «Ο Πατροκοσμάς». Να σημειώσω, ότι φέτος εκδόθηκε ως μυθιστορηματική βιογραφία του Αγίου των Σκλάβων με τον τίτλο «Στα Βήματα του Πατροκοσμά» και υπότιτλο «Μια ιερή πορεία προς την Επανάσταση». Γιατί ο Πατροκοσμάς, όχι μόνο πρόβλεψε αλλά και προετοίμασε με τα σχολεία που ίδρυσε (πάνω από 200) τον ξεσηκωμό του Γένους μας για τη λευτεριά.
Το ίδιο γοητευτική είναι η μυθιστορηματική αφήγηση για τον άλλο Ρουμελιώτη άγιο, τον συμπατριώτη του Γρανιτσιώτη νεομάρτυρα Μιχαήλ Μαυρουδή, που εκδόθηκε με τον τίτλο «Οι Λαμπάδες της Ρωμιοσύνης». Πρόκειται για τον Ρουμελιώτη Άγιο, που μαρτύρησε τον 16ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει για το δίτομο έργο του «Γιάννης Βλαχογιάννης» με τον υπότιτλο, «Ο Αρματωλός των Νεοελληνικών Γραμμάτων». Με το έργο του αυτό, ο Μ.Σ. αποκάλυψε και ανέδειξε πλήρως τη μορφή και το έργο του Ναυπάκτιου ακάματου ερευνητή, που υπήρξε η κινητήρια δύναμη πίσω από την ίδρυση των Γ.Α.Κ. Αξίζει να σημειωθεί στη μνήμη του, ότι ο Ρουμελιώτης αυτός υπήρξε ο πρώτος διευθυντής των Γ.Α.Κ., τα οποία φέτος γιορτάζουν τα εκατό χρόνια από την ίδρυσή τους.
Ο Μ. Σ. δεν ξεχνά και άλλες μορφές της Ρούμελης, που συνέβαλαν με το έργο τους στο πνευματικό και ιστορικό γίγνεσθαι της χώρας μας. Ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική και ποιητική προσφορά Ρουμελιωτών, όπως ο Ναυπάκτιος Αθανασιάδης Νόβας, ο Μεσολογγίτης ποιητής Μαλακάσης, ο πολύς Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος και ο Αγρινιώτης πρωτοπόρος σοσιαλιστής Κ. Χατζόπουλος.
Χωρίς αμφιβολία σε πρώτο πλάνο έχει και τους Ευρυτάνες συμπατριώτες του, που τού είναι πιο οικείοι και τον εμπνέουν. Έτσι, με θαυμαστό, νεανικό ζήλο αναλύει και εμβαθύνει στο έργο αξιόλογων Ευρυτάνων για τους οποίους έχει γράψει ξεχωριστούς τόμους και μονογραφίες: Για τον συντοπίτη του Ζαχαρία Παπαντωνίου, τον οποίο ευτύχησε να γνωρίσει ως δημοσιογράφο και να συνεργασθεί στην εφημερίδα μαζί του, αφιερώνει τον τόμο, «Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου» με τον εύστοχο υπότιτλο «Τα θεία δώρα των εμπνεύσεών του» Να σημειώσω την πολύ συγκινητική αφιέρωση που κάνει επί λέξει: «Στον πατέρα μου Σωτήρη Σταφυλά που δίδαξε στο ίδιο σχολείο που είχε διδάξει προηγούμενα ο Λάμπρος Παπαντωνίου», δηλ. ο πατέρας του Ζαχαρία.
Με τον τίτλο «Γεώργιος Καφαντάρης» και υπότιτλο «Μια ζωή στις επάλξεις της δημοκρατίας», θα γράψει, δέκα χρόνια αργότερα, έναν εντυπωσιακό τόμο 600 περίπου σελίδων για την μαχητικό και αταλάντευτο Ευρυτάνα πολιτικό, που διετέλεσε και πρωθυπουργός για μικρό χρονικό διάστημα. Με το βιβλίο του αυτό ο Μ.Σ. δεν αναλύει μόνο την πληθωρική προσωπικότητα του Γ. Καφαντάρη, που ήταν από τους πρώτους επιτυχημένους υπουργούς και εντιμότερους συνεργάτες του Ελ. Βενιζέλου, αλλά διεισδύει και στην δυναμική της πολυτάραχης πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας μας από τις αρχές του 20ου αιώνα ως τον θάνατο του Γ. Καφαντάρη το 1946.
Στη χορεία αυτή των μεγάλων μορφών της Ρούμελης, θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμη τα δύο βιβλία του για δύο εξέχουσες μορφές των Γραμμάτων και της δημοσιογραφίας. Πρόκειται για τον «Ανδρέα Πουρνάρα από το Μεγάλο Χωριό Ευρυτανίας και τον αδελφό του Δημήτριο Πουρνάρα. Για τον πρώτο, που ως γνωστόν ίδρυσε τον «Πάπυρο», την γνωστή επιστημονική εκδοτική Εταιρεία των αρχαίων συγγραφέων, έγραψε το βιβλίο «Ανδρέας Ι. Πουρνάρας» με υπότιτλο, «Μια ζωή δεμένη με την ιστορία και την παιδεία του τόπου». Για την τεράστια συμβολή του θα πει επιγραμματικά στον πρόλογό του: «Έφερε την Ευρώπη στην Ελλάδα πριν η Ελλάδα μπει στην Ευρώπη». Για τον δεύτερο, μετά από εξονυχιστική έρευνα, έγραψε τον πλούσιο τόμο με τίτλο: «Δημήτρης Πουρνάρας» και υπότιτλο «Ο ανεξάρτητος και ελεύθερος δημοσιογράφος». Μόλις πριν ένα χρόνο παρουσιάστηκε στην κατάμεστη αίθουσα της ΕΣΗΕΑ κι έκανε ιδιαίτερη αίσθηση. Εκτός των άλλων, να θυμίσω εδώ ότι ο Δ. Πουρνάρας, στη 10ετία του ’50 με τα πύρινα άρθρα του και τις ραδιοφωνικές εκπομπές του, γαλβάνιζε τα πατριωτικά μας αισθήματα για τον Αγώνα της Κύπρου και ττους αγωνιστές της ΕΟΚΑ! Ο σ. κλείνοντας τον πρόλογό του γι’ αυτόν θα γράψει: «Ο Δ.Π. ολοζωής στάθηκε υπόδειγμα ανθρώπου και κοινωνικού παράγοντα, που άφησε σαν παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές το ύψιστο καθήκον της υπεράσπισης των λαϊκών και εθνικών συμφερόντων. Πίστεψε πως, μόνο, αν ο καθένας μας γίνει καλύτερος, τότε και η κοινωνία θα γίνει καλύτερη!»
Από τα πολλά έργα του γύρω από την Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση, όπως διηγήματα, ποιήματα και ελεγείες, θα επισημάνω το πολύ συγκινητικό βιβλίο του για τον Ρουμελιώτη «Γεώργιο Κρικέλη» και υπότιτλο, «Ένας ήρωας της Εθνικής Αντίστασης», που σύρθηκε στα γερμανικά στρατόπεδα, όπου βρήκε ηρωϊκό θάνατο λίγο πριν τη λήξη του Β΄ Π.Π.
Λόγω του περιορισμένου χρόνου θα μνημονεύσω ακόμη τα εκτεταμένα δημοσιεύματά του για τους Ρουμελιώτες ποιητές Νίκο Ζωγραφόπουλο, αντιστασιακό που, μετά τον θάνατό του, ο Μ. Σ. επιμελήθηκε την έκδοση των ποιημάτων, που είχε γράψει με το ψευδώνυμο «Δώρης Άνθης». Επίσης για τους πολύγραφους ποιητές Γιώργο Τσουκαλά και Θόδωρο Σκουρλή. Να μνημονεύσω ακόμη το ελεγειακό του ποίημα «Ευρυτανία» που μελοποίησε ο μουσουργός Ιωσήφ Μπενάκης κι έγινε δεκτό με δεκάδες επαινετικές κριτικές.
Δεν θα πρέπει να παραλείψω, ανάμεσα στα πολλά βραβεία, που έλαβε από την Ακαδημία Αθηνών και άλλα πνευματικά ιδρύματα, να αναφέρω και τη βράβευσή του για το «Απεραντιακό Λεξικό» που έγραψε για τα χωριά του Δήμου Απεραντίων της Ευρυτανίας.
Κλείνοντας θέλω να ευχηθώ στον Μιχάλη Σταφυλά, που διανύει τη δέκατη δεκαετία της ζωής του, να μένει θαλερός και ακούραστος και να μάς χαρίζει απλόχερα τα θεία δώρα της δημιουργικής του έμπνευσης και των πνευματικών του αναζητήσεων.
Κλεομένης Κουτσούκης
Ομ.Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου
