Σας καλωσορίζω στη σημερινή εκδήλωση του Λαογραφικού Μουσείου Βαρνάβα και στην παρουσίαση του Βιβλίου "Σμιλεύοντας τις Μνήμες". Με ιδιαίτερη χαρά υποδεχόμαστε και τους φίλους από τη Λετονία , Μάλτα, Ιταλία Αγγλία και Ολλανδία που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Grundving με θέμα ''The living heritage''(Άυλη πολιτιστική κληρονομιά).
Είναι τιμή και χαρά μου να βρίσκομαι μαζί σας, για να παρουσιάσω ένα βιβλίο για την ιστορία και τις παραδόσεις τα ήθη, τα έθιμα του χωριού του Βαρνάβα. Είναι το πρώτο βιβλίο που γράφεται για το χωριό και πιστεύω ότι αξίζει της προσοχής σας.
Η προσπάθεια συγκέντρωσης του υλικού ξεκίνησε πριν δέκα χρόνια. Ἠταν σαν μια κυοφορία χρόνων που ήλθε τώρα στην κατάλληλη στιγμή να γεννηθεἰ (εκδοθεί) και να βγει στο φως όλη αυτή η δουλειά.Και η στιγμή ήταν κατάλληλη γιατί συνέπεσε με την υλοποίηση του ευρωπαΪκού προγράμματος για την ''Άυλη πολιτιστική κληρονομιά'' αλλά και γιατί είναι ανάγκη στις μέρες μας να επιστρέψουμε στις ρίζες μας. Να στηριχτούμε όπως ένα δεντρί που δεν μπορεί να ανθίσει αν δεν έχει γερές ρίζες, στο παρελθόν μας.
Τα τελευταία χρόνια θεωρήσαμε ότι οι παραδόσεις μας και ο λαϊκός μας πολιτισμός ήταν παρωχημένα, ήταν εμπόδιο στην πρόοδό μας.
Γι'αυτό καταστρέφαμε ὀτι μας συνέδεε με το παρελθόν πολλά αντικείμενα, έπιπλα,χειροτεχήματα πετάχθηκαν στα σκουπήδια και δεν σκεφτόμασταν ότι μαζί με αυτά πετάγαμε και τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας το ίδιό μας το παρελθόν.
Σήμερα είναι πια φανερό στα πλαίσια της ευρωπαίκής οικογένειας που είμαστε πως χρειάζεται να στηριχτούμε κάθε κράτος μέλος στον δικό του πολιτισμό, ώστε να αποτελέσει τη βάση της πραγματικής κατανόησης και σεβασμού στην ιδιαιτερότητα του άλλου. Έτσι θα οικοδομηθεί σε στέρεα θεμέλια η ΕυρωπαΪκή Ένωση.
Το παρελθόν μας μπορεί να αποτελέσει και ένα παράγοντα ανανέωσης μακρυά από στενές αντιλήψεις που οδηγούν στην οπισθοδρόμηση. Αντίθετα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα στοιχεία αυτά που μπορούν να μας οδηγήσουν στην πρόοδο.
Για παράδειγμα στο χωριό του Βαρνάβα μπορεί να χρησιμοποιηθούν οι παραδοσιακές καλλιέργειες, αμπελουργία, μελισσοκομία, μεταποίηση προϊόντων, ανάπτυξη παραδοσιακών μορφών στην τέχνη ,την υφαντουργία, την κεραμική, την κεντητική την παρασκευή θρησκευτικού παραδοσιακού άρτου και τόσα άλλα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν το εισόδημα των κατοίκων στις δύσκολες οικονομικές συνθήκες που ζούμε.Ιδιαίτερα η οικονομική κρίση σήμερα αποτελεί πρόκληση να γνωρίσουμε τις παραδόσεις μας να τις αξιοποιήσουμε για να επιβιώσουμε,όχι μόνο οικονομικά αλλά και πολιτικά και εθνικά, Είναι ανάγκη να μάθουμε ποιοι είμαστε για να διατηρήσουμε την εθνική μας ταυτότητα μέσα σε ένα κόσμο που μεταβάλλεται συνεχώς.
Σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Μουσείο Άρτου και το Διαδραστικό Λαογραφικό Μουσείο του Βαρνάβα, που έχουν καθιερωθεί στη χώρα μας σαν φορείς διατήρησης και διάδοσης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ανἐλαβα αρχικά μέσα από τα προγράμματα της ΝΕΛΕ και της Δια Βιου Μάθησης, να πραγματοποιήσω μια έρευνα για την περιοχή του Βαρνάβα.
Η προσπάθεια συνεχίστηκε όμως για πολλά χρόνια με πολλή αγάπη και εθελοντισμό. Σκοπός ήταν να καταγράψουμε και να διασώσουμε όσα οι προηγούμενες γενιές από το 1930 και εδώ , πριν φύγουν να μας αφήσουν τις μαρτυρίες, τις μνήμες τους για να γίνουν κτήμα των νεοτέρων γενιών.
Η μέθοδος που ακολούθησα ήταν η έρευνα. Αρχικά μέσα από τα αρχεία της κοινότητας του Βαρνάβα συγκέντρωσα τα στοιχεία που υπήρχαν και μαρτυρούσαν την ύπαρξη του χωριού.και μετά άντλησα πληροφορίες από άλλες γραπτές πηγές όπως βιβλία στα οποία υπήρχε αναφορά στο χωριό, Από την έρευνα στα αρχεία της κοινότητας προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία , παραθέτω μια πρώτη πληροφορία που μαρτυρεί την ύπαρξη του χωριού.Υπάρχει συμβόλαιο του 1895, που αναφέρει ότι τα 2/3 των κατοίκων του Βαρνάβα που αριθμούσαν 54 άτομα, διόρισαν μια εννεαμελή επιτροπή που αποτελείτο από κατοίκους της κοινότητας, στην οποία παραχώρησαν το δικαίωμα να διαχειρίζεται όλη την κινητή και ακίνητη περιουσία του τόπου που αποτελείτο από δάση, βελανόδενδρα, πευκόδεντρα, ελαιόδεντρα.
Περισσότερο όμως στάθηκα στις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων παππούδων και γιαγιάδων , που έγιναν οι πηγές της πληροφόρησης. Ήταν μια επίπονη δουλειά διότι διαθέσαμε πολλές ώρες ομαδικών αλλά και προσωπικών συνεντεύξεων με ανθρώπους που ήλθαν στο Λαογραφικό Μουσείο ή που επισκέφθηκα στα σπίτια τους.Όλες οι συνεντεύξεις μαγνητοφωνήθηκαν.Πρόθυμοι όλοι τους, είχαν να προσθέσουν κάτι στη συγκέντρωση του υλικού.Παρακολουθούσα ότι αισθάνονται χαρά και τιμή να μιλούν για τη ζωή τους και μια υπερηφάνεια που κατάφεραν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες, να φτιάξουν τα σπίτια τους, να δαμάσουν τη γη τους, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους και μάλιστα χωρίς τις ανέσεις της σημερινής τεχνολογίας.
Η συνέχεια γινόταν με την απομαγνητοφώνηση, τη διασταύρωση των πληροφοριών από άλλους κατοίκους. ή και από άλλες ιστορικές πηγές.Για παράδειγμα το ιστορικό γεγονός της μάχης του Γραμματικού που τις συνέπειές του έζησαν οι κάτοικοι του χωριού του Βαρνάβα επιβεβαιώνεται από το βιβλίο ''Το χρονικό ενός αγωνιστή'' Και στο κεφάλαιο: ''Η μάχη στο Γραμματικό''. Όπως και για το όνομα του χωριού του Βαρνάβα αναφέρω και τις ιστορικές πηγές και την προφορική παράδοση αφήνοντας να χαρεί ο αναγνώστης και να δει τη διαφορά. ''Το όνομα του χωριού Βαρνάβας, οφείλεται σύμφωνα με την παράδοση στον Απόστολο Βαρνάβα, ακόλουθο του Αποστόλου Παύλου. Σε κάποιο ταξίδι ο Απόστολος Βαρνάβας πέρασε από το χωριό που οι κάτοικοί του για να τον τιμήσουν, έδωσαν το όνομά του στο χωριό τους .Ενώ με δική του προτροπή έκτισαν την εκκλησία στη θέση που βρίσκεται σήμερα και την αφιέρωσαν στους δύο Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Ιστορικές, όμως πληροφορίες, αναφέρουν ότι η ονοματοθεσία του χωριού οφείλεται στον ομώνυμο Βυζαντινό τοπικό ιδιοκτήμονα Βαρνάβα''.
Μετά την καταγραφή γινόταν η ταξινόμηση και οργάνωση σε κατηγορίες-κεφάλαια. Η συγγραφή όλου του υλικού, οι παραπομπές που εξηγούν λέξεις από την τοπική διάλεκτο είτε ελληνική ή την αρβανίτικη. Στο τέλος επιλέχτηκαν φωτογραφίες από το αρχείο του Λαογραφικού Μουσείου που παρουσιάζουν τη ζωή στο χωριό του Βαρνάβα. Για το εξώφυλλο εμφανίζεται μαυρόασπρη φωτογραφία εποχής του 1940 από το πανηγύρι των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Ο τίτλος εξ'άλλου ''Σμιλεύοντας τις Μνήμες'', θέλει να δηλώσει την επίπονη και επίμονη προσπάθεια που έγινε για να φτάσουμε στη σημερινή έκδοση-παρουσίαση αλλά και την ανάγκη της διατήρησης της μνήμης του λαϊκού μας πολιτισμού γιατί αυτός οδηγεί τα βήματά μας στο παρόν και στο μέλλον.
Σε μερικά σημεία διατήρησα τα ίδια τα λόγια των αφηγητών όπως ακριβώς μου τα είπαν γιατί έτσι με τον προφορικό λόγο ήθελα να δώσω την αμεσότητα, τη ζωντάνια και παραστατικότητα και να διατηρήσω και το γλωσσικό ιδίωμα.
Τα κεφάλαια σχηματίστηκαν κατά θεματικές ενότητες. Αναφέρονται στα μοναστήρια, το Άξιον Εστί. της Μεταμόρφωσης αλλά και στα πολλά εξωκλήσια. Αναφέρω ένα απόσπασμα από την ίδρυση του ναού του Αγίου Γεωργίου. ''Το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στο δρόμο προς την παραλία Βαρνάβα και λέγεται ότι κτίστηκε από ένα κτηνοτρόφο , τον Πέτρο,που καταγόταν από τα Στύρα Ευβοίας.Του φανερωνόταν ο Άγιος Γεώργιος και του ζητούσε να χτίσει στην απέναντι ακτή το ναό του. Μπήκε στη βάρκα, έφτασε στην παραλία του Βαρνάβα όπου εκεί έκτισε το ναό προς τιμή του Αγίου Γεωργίου. Κάθε χρόνο έφερνε στη γιορτή του Αγίου ένα μοσχάρι. Για το πανηγύρι που διαρκούσε δέκα μέρες, μαζευόταν πολύς κόσμος από τον Ωρωπό, το Γραμματικό, το Βαρνάβα. Μια χρονιά έταξε να φέρει το μοσχάρι που θα γεννούσε η αγελάδα του. Επειδή όμως όταν γεννήθηκε του άρεσε για καπρί, το αντικατέστησε με τραγιά.Έφερε από τα Στύρα τα τραγιά και τα σφάξανε αντί για το μοσχάρι που είχε υποσχεθεί στον Άγιο. Τη στιγμή που λειτουγούσε ο παπάς απέξω από το εκκλησάκι και ο κόσμος ήταν μαζεμένος γύρω-γύρω, άκουσαν ένα μουγκρητό και είδαν το δάσος να σχίζεται στα δύοκα να περνά από μέσα το μοσχάρι ζωντανό. Σαστισμένοι όταν το είδαν να φτάνει από μόνο του στην εκκλησία το σφάξανε......
Τα έθιμα που σχετίζονται με τον αρραβώνα, το γάμο, τη γέννηση τη βάφτιση, το θάνατο απετέλεσαν ξεχωριστό κεφάλαιο.
Για το παραδοσιακό κουλούρι του γάμου που ιδιαίτερα παρουσιάζεται στο μουσείο. Ενα παράδειγμα αναφέρω από τη γέννηση. ''Έβαζαν τη γυναίκα να ξαπλώσει στο χαλί και με το κεφάλι της στο μαξιλάρι. Ο άντρας παρεβρισκόταν, κρατούσε τη γυναίκα του εκτελώντας τις εντολές της μαμής. Η μαμή άλειβε τα χέρια της, με λάδι και ξεγενούσε το παιδί. Αμέσως έπλεναν το νεογέννητο, το αλάτιζαν και το φάσκιωναν, δηλαδή το τύλιγαν στα πανιά για σαράντα μέρες. Το φάσκιωμα και το αλάτισμα του παιδιού γινόταν για να ψηθεί το κορμί του μωρού και να γίνει γερό. Έδεναν πρώτα το ένα ένα χέρι , μετά το άλλο, τα δυο πόδια τα έδεναν μαζί και μετά όλο το σώμα μαζί. Το κεφάλι του μωρού το έδεναν με τσεμπέρι. Αν είχε γεννηθεί με μακρόστενο κεφάλι ΄έφτιαχναν ένα καπελάκι με κερί και το έδεναν στο κεφάλι για να πιέζεται και να αλλάξει σχήμα, Αν το παιδί ήταν πρωτότοκο το υποδέχονταν με περισσότερες τιμές. Οι συγγένισσες έφτιαχναν τηγανίτες ή λουκουμάδες και τα πήγαιναν στην κούνια του ώστε , όταν έρχονταν οι Μοίρες να φάνε να γλυκαθούν και να δώσουν καλές ευχές. Αν το το πρωτότοκο ήταν αγόρι έπαιρνε τα πιο πολλά δώρα . Δώρα που θα ήταν χρήσιμα όπως σκουφάκια, παπουτσάκια, σαλιαρίστρες. Οι παππούδες και οι νονοί ασήμωναν το παιδί, του έβαζαν δηλαδή στην κούνια του χρήματα. Όσον αφορά τη λεχώνα, μετά τον τοκετό την περιποιούνταν. Την καθάριζαν τη σαπούνιζαν, και της φάσκιωναν την κοιλιά.Μέχρι να σαραντίσει και να έλθει ο παππάς στο σπίτι να της διαβάσει την ευχή δεν της επιτρεπόταν να βγει έξω από το σπίτι βράδυ. Ούτε άφηναν βράδυ έξω τα ρούχα της λεχώνας ή του μωρού γιατί φοβόντουσαν τα κακά πνεύματα, τις μάγισσες ,τα ξωτικά και ιδίως στην πανσέληνο.Μετά τις σαράντα μέρες η γυναίκα μπορούσε να βγει έξω και να πάει στις δουλειές, στα χωράφια. Κρέμαγε από ένα δένδρο τη μελούτα και έβαζε μέσα το μωρό όσο αυτή δούλευε''.
Η γεωγραφική θέση του χωριού ορεινό , επέβαλε μια κλειστή γεωργοκτηνοτροφική οικονομία. Γι' αυτό σε ιδιαίτερο κεφάλαιο ανάφέρονται οι ασχολίες αυτές. Η αμπελουργία, το κρασί, το λάδι, η μελισσοκομία, το ρετσίνι, η καλλιέργεια των δημητριακών με τον παραδοσιακό τρόπο,η σπορά, ο θερισμός,το αλώνισμα, το λίχνισμα. Η ζωϊκή παραγωγή πρόβατα, κατσίκια, το τυρί το βούτυρο. Όλα περιγράφονται με κάθε λεπτομέρεια.
Η ενδυμασία, η γυναικεία και η αντρική, η επίσημη και η καθημερινή, προϊόντα της χειροτεχνίας από το γνέσιμο του μαλλιού μέχρι και την ύφανση και το ράψιμο, το κέντημα ήταν έργα τέχνης. ''Και αναφέρω μόνο ένα μέρος της νυμφικής στολής που ήταν πιο πολυτελής και περίτεχνη με μεγαλύτερη φροντίδα κατασκευασμένη από την καθημερινή.. Όσο πιο πλούσιος ο γάμος τόσο πιο πλούσια η στολή.Τ ο νυφικό ήταν δώρο της πεθεράς ή του πεθερού νύμφη και αντίστοιχα οι γονείς της νύφης, χάριζαν στο γαμπρό το δικό του γαμπριάτικο κουστούμι που τότε ήταν η φουστανέλα.Για παράδειγμα οι νυφιάτικες ποδιές ήταν πιο καλοδουλεμένες . Όταν τις ύφαιναν στον αργαλειό από τη μέση και κάτω του υφάσματος έκαναν πολλά κεντίδια και σχέδια , όπως ρίγες κ.α.. Πολλές γυναίκες τις κεντούσαν από την ανάποδη για να φαίνεται πιο ωραία η μπροστινή όψη''.
Επαγγέλματα που χάθηκαν στο χρόνο όπως ο ντελάλης, ο σαμαράς, ο τσαγκάρης καταγράφονται με λεπτομέρεια και ίσως προκαλούν περισσότερο ενδιαφέρον στις νεότερες γενιές στις οποίες ίσως φαίνονται παράξενα αφού ζουν την εποχή του εκσυχρονισμού στην παραγωγή και στην επικοινωνία.
Πολλά δημοτικά τραγούδια για κάθε περίπτωση του δημοσίου και του ιδιωτικού βίου, του γάμου, της ξενιτιάς, νανουρίσματα, της κηδείας, των πανηγυριών δείχνουν τον πλούσιο συναισθηματικό κόσμον των ανθρώπων, εκφράζουν τις αγωνίες, το πόνο, τη λύπη, την αγάπη τη χαρά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου.
Το παιχνίδι μαζί με τα τραγούδια και το χορό ήταν ο μόνος τρόπος διασκέδασης, ψυχαγωγίας τις Κυριακές και τις γιορτές σε εποχές που δεν είχαν εξαπλωθεί τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, το ραδιόφωνο,η τηλεόραση το κινητό τηλέφωνο, το διαδίκτυο.Τα παιχνίδια ήταν ομαδικά Τα έπαιζαν μικροί και μεγάλοι, κορίτσια και αγόρια. Τόπος συγκέντρωσης το προαύλιο του σημερινού δημοτικού σχολείου που τότε ήταν αλώνι.Πολλά και ευχάριστα τα παιχνίδια . Ένα παχνίδι καθαρά κοριτσίστικο ήταν οι κούκλες.Από μικρά τα κορίτσια ετοιμάζονταν να γίνουν μανάδες. Επειδή δεν υπήρχαν όμως κούκλες στο εμπόριο, τις έφτιαχναν αυτοσχέδια.Έπαιρναν δυο ξυλαράκια και τα έδεναν σε σταυρό.. Με υφασματάκια που περίσσευαν από τη μοδίστρα, έφτιαχναν το κεφαλάκι το οποίο στερέωναν επάνω στο κάθετο μέρος του σταυρού. Στα δύο οριζόντια κομμάτια έφτιαχναν τα χέρια. Τα τύλιγαν με πανιά και κάλυπταν τις άκρες του ξύλου.Έπειτα έραβαν ένα φόρεμα με τα υφάσματα, το περνούσαν από το κεφάλι της κούκλας και το έδεναν στη μέση. Έτσι έντυναν την κούκλα. Στο κεφάλι ζωγράφιζαν με μολύβι το πρόσωπο. Σχεδίαζαν τα φρύδια, τα μάτια,το στίμα.Για μαλλιά έβαζαν μαλλί προβάτου. Η αυτοσχέδια κούκλα ήταν λοιπόν έτοιμη και άρχιζε έτσι το παιχνίδι. Έπαιρναν ένα κεραμίδι, στο εσωτερικό του έστρωναν μια πετσέτα ή ένα πανί και από πάνω έβαζαν ένα μαξιλάρι. Το κρεβατάκι της κούκλας ήταν έτοιμο.Έβαζαν μέσα την κούκλα, την κούναγαν για να κοιμηθεί και τη νανούριζαν λέγοντας:''Νάνι νάνι νάνα του , όσπου να έρθει η μάνα του/να του φέρει κάτι τι τυλιγμένο στο χαρτί.
Αυτά που γοητεύουν την ανθρώπινη φαντασία ιστορίες για νεράιδες, ξωθιές, στοιχειά, φαντάσματα, αλλά και εμφανίσεις Αγίων. παρουσιάζονται μέσα από την αυθεντική αφήγηση του λαϊκού αφηγητή για να φανεί η πίστη και το θρησκευτικό συναίσθημα.Κάποιος λοιπόν από το χωριό είχε παντρευτεί μια νεράιδα.Κάνανε και παιδιά μαζί και της είχε κλέψει το μαντήλι, χωρίς το οποίο εκείνη δεν μπορούσε να φύγει. Συχνά τον παρακαλούσε και του 'λεγε :''δώσε μου ρε Γιώργο το μαντήλι, σήμερα που είναι πανηγύρι στο χωριό να πάω να χορέψω. Να με δεις και συ να με καμαρώσεις''.Κάποια φορά ο Γιώργος ενέδωσε και της έδωσε το μαντήλι. Αυτή χόρεψε στην πλατεία το χωριού μας και είπε στα αρβανίτικα;''Σιχνε βάλεν ένε σισν σε τε ιγκριν ντε καλνακίρες'', δηλαδή ''κοίταξε το χορό πως θα τον χορέψω και θα σας σηκώσω και θα πάω στον αέρα''.Μετά από αυτό λέγεται ότι εξαφανίστηκε.
Η παραδοσιακή διατροφή που στηριζόταν στη γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή, η συντήρηση και η διατήρηση όλων των προϊόντων σε εποχές που κάθε οικογένεια ήταν αυτάρκης δίνει πλούσια στοιχεία για το καθημερινό και γιορταστικό τραπέζι και τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων.Η χρήση του κρέατος περιοριζόταν , στις Κυριακές και στις γιορτές ενώ λιτή ήταν η καθημερινή διατροφή με ξεχωριστή θέση τις κάθε είδους πίτες: οι τραχανόπιτες, κολοκυθόπιτες, η μουσούντα οι πιστατέδες, τα καλαπόδια , η κουκούλα. Ιδιαίτερο έδεσμα οι γκόκλιες, είδος μακαρονιών χειροποίητων. Αρκετά από αυτά διατηρούνται και σήμερα . Τα καλαπόδια λοιπόν είδος πίτας γίνεται ως εξής:''Με αλεύρι , λάδι και νερό και ανοίγεις ένα φύλλο όχι πολύ ψιλό. Ζοφάς (ζεματάς) λίγο τα χόρτα ήμερα ή άγρια άνηθο, κρεμμυδάκι και φτιάχνεις έτσι μια γέμιση. Βάζεις μέσα στο φύλλο μια ποσότητα από τη γέμιση και το κλείνεις σαν σε φάκελο. Το ψήνεις στο τηγάνι. Παλιότερα το έψηναν πάνω στην πλάκα στο τζάκι''.
Η λαϊκή ιατρική η χρήση βοτάνων και βολβών για θεραπείες παρουσιάζει σήμερα με την εναλλακτική ιατρική ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τότε όμως για κάθε ασθένεια ελλείψει ιατρών κατέφευγαν στο φαρμακείο της φύσης. Ενώ οι πρακτικοί γιατροί αναλάμβαναν να καλύψουν τις υγειονομικές ελλείψεις της εποχής.Παράλληλα χρησιμοποιούσαν ευχές και επικλήσεις Αγίων για να θεραπεύσουν διάφορες ασθένειες. Επιθυμία κάθε ζευγαριού ήταν να αποκτήσει παιδιά. Όταν μια γυναίκα δεν τεκνοποιούσε χρησιμοποιούσαν ένα αποτελεσματικό γιατροσόφι.Με ένα κομμάτι κληματόβεργα έκαναν μια κουλούρα. Σχημάτιζαν ένα στρογγυλό σχήμα ενώνοντας τις δύο άκρες της κληματόβεργας. Αυτό το τύλιγαν με καθαρό κερί της μέλισσας και το εμφύτευαν στη μήτρα της γυναίκας. Ένα μήνα αφότου έμενε έγκυος η γυναίκα το έβγαζε. Προφανώς η διαδικασία αυτή χρησίμευε για να βοηθήσει τη γυναίκα στη σύλληψη και τη διατήρηση του γονιμοποιημένου ωαρίου στην αρχή τουλάχιστον της εγκυμοσύνης.
Ένα πλούσιο υλικό που μπορεί να το αγαπήσουν όλοι οι αναγνώστες. Όσοι πρόσφεραν τις προσωπικές τους μαρτυρίες αλλά και όλοι οι άνθρωποι της μεγαλύτερης ηλικίας θα χαρούν που θα ζωντανέψουν μέσα στις σελίδες που θα ακολουθήσουν, όσα ο χρόνος δεν έσβησε από τη μνήμη. Αλλά και οι νεώτεροι θα γνωρίσουν και θα κατανοήσουν ίσως καλύτερα, το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν , που όμως η τεχνολογική εξέλιξη το έκανε να φαίνεται παραμύθι.
Ένα βιβλίο που δεν απευθύνεται στα όρια του χωριού του Βαρνάβα, διότι η τοπική ιστορία είναι μέρος της ελληνικής ιστορίας και στη συνέχεια και της παγκόσμιας . Διότι και Ο Βαρνάβας είχε το μερίδιό του στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία. Βαλκανικοί πόλεμοι, Μικρασιατική καταστροφή, Α,Β,Παγκόσμιοι πόλεμοι Κατοχή....Το μνημείο στο χωριό με τα ονόματα των πεσόντων αποτελεί μάρτυρα αδιάψευστο.
Το βιβλίο αυτό είπε πολλά για το χωριό του Βαρνάβα χωρίς να σημαίνει ότι εδώ τελειώσαμε. Υπάρχουν πολλά άλλα στοιχεία που δεν εκδόθηκαν και διατηρούνται στο Λαογραφικό Μουσείο. Αυτό το βιβλίο όμως απετέλεσε μια αρχή για να στηριχθεί ο μελλοντικός μελετητής και να αποτελέσει μια πηγή πληροφόρησης, για όποιο θελήσει να ασχοληθεί με την τοπική ιστορία.
Εν κατακλείδι θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Βαρναβιώτες και τις Βαρναβιώτισες που συνεργάστηκαν μαζί μου και μου άνοιξαν την καρδιά και τη μνήμη τους. Και βέβαια τους υπεύθυνους του Λαογραφικού Μουσείου.
Ελένη Βαρνάβα -Καραγιάννη
Φιλόλογος -Συγγραφέας
