Λευτεριά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί
Τώρα σίμωσε και κλάψε εις του Μπάιρον την θανή.

Πολλοί είναι οι φιλέλληνες που ήρθαν να πολεμήσουν για την απελευθέρωση της Ελλάδας, Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Ελβετοί, Πολωνοί και γενικά από όλες σχεδόν τις Ευρωπαϊκές χώρες. Πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν στην περίφημη μάχη του Πέτα ή σε άλλες μάχες σε όλη τη διάρκεια του αγώνα της παλιγγενεσίας.

Ο κατάλογος των φιλελλήνων είναι μακρύς και περιλαμβάνει και προσωπικότητες και απλούς ανθρώπους. Όμως ανάμεσά τους κυριολεκτικά λάμπει ο άνθρωπος που τιμούμε και θυμόμαστε στην αποψινή εκδήλωση.
Από τα εφηβικά του χρόνια ο Μπάιρον, το παιδί της αριστοκρατίας που λογικά θα έπρεπε να διέπεται από συντηρητική νοοτροπία, συγκινήθηκε από τις ταλαιπωρίες των φτωχών, των κατατρεγμένων και των σκλαβωμένων τούτης της γης. Επιπλέον, ορισμένες πτυχές της προσωπικότητας και μερικές ακρότητες που αγνοούσαν πουριτανικούς και παραδοσιακούς κανόνες τον έκαναν ιδιαίτερα αντιπαθή στους κύκλους του βρετανικού κατεστημένου. Η κατάσταση αυτή οξύνθηκε ακόμη περισσότερο όταν στην παρθενική του αγόρευση στη Βουλή των Λόρδων διατύπωσε απόψεις ιδιαίτερα προοδευτικές.

Μια παρατήρηση στο σημείο αυτό που νομίζω πως έχει κάποια σημασία. Πέρασε στο ιδιαίτερα αριστοκρατικό σχολείο του Χάροου αλλά συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Τα δύο αρχαιότερα και διασημότερα πανεπιστήμια της Βρετανίας, της Οξφόρδης και του Καίμπριτζ έχουν μεταξύ τους μια ιδιότυπη μορφή αντιπαλότητας. Όλοι σχεδόν οι επώνυμοι της βρετανικής δημόσιας ζωής αποφοίτησαν από το ένα ή το άλλο πανεπιστήμιο. Όμως μια πρόχειρη στατιστική δείχνει καθαρά ότι ενώ οι απόφοιτοι της Οξφόρδης είναι στη μεγάλη πλειοψηφία τους Συντηρητικοί, στον κατάλογο των αποφοίτων του Καίμπριτζ το ποσοστό των προοδευτικών είναι σημαντικό. Επομένως φαίνεται ότι τα φοιτητικά χρόνια του Μπάιρον στο Καίμπριτζ έπαιξαν κάποιο ρόλο στο να ενισχυθούν οι έμφυτες προοδευτικές τάσεις που υπήρχαν μέσα του.

Στη σύντομη ζωή του ο Μπάιρον δημοσίευσε σημαντικά ποιητικά έργα. Αποσπάσματα ακούσατε και θα ακούσετε απόψε. Είναι αλήθεια ότι μια μερίδα κριτικών στην πατρίδα του αμφισβήτησε την ποιότητα ποιημάτων του. Όμως η πλειοψηφία των συναδέλφων τους τον τοποθετεί ανάμεσα στους κορυφαίους της Ρομαντικής Σχολής.

Πρέπει εδώ να τονισθεί ότι μολονότι η ποίηση του Μπάιρον ανήκει σε γενικές γραμμές πράγματι στο χώρο του Ρομαντισμού, παράλληλα θα μπορούσε να ταξινομηθεί και σε μια άλλη κατηγορία που θα μου επιτρέψετε να την αποκαλέσω ανθρωπιστικά μαχητική. Τον συγκίνησαν όλα τα απελευθερωτικά κινήματα της εποχής. Έπαιξε ενεργό ρόλο στην κατάργηση του θεσμού της δουλείας που υπήρχε ακόμη στις βρετανικές αποικίες. Ήταν με άλλα λόγια ένας από τους πρόδρομους του αντιρατσιστικού κινήματος που εξακολουθεί και στις μέρες μας να αγωνίζεται για την κατάργηση των τελευταίων κατάλοιπων, αυτών των επονείδιστων διακρίσεων.

Φυσικά τον συγκίνησαν οι προσπάθειες των Λατινοαμερικανικών χωρών για την αποτίναξη του Ισπανικού αποικιακού ζυγού. Δεν τον άφησαν αδιάφορο ούτε οι Καρμπονάροι της Ιταλίας αλλά βέβαια ούτε και τα εργατικά κινήματα μέσα στην ίδια τη Βρετανία.

Όμως το απελευθερωτικό κίνημα που τον συγκλόνισε και μίλησε βαθιά στην ψυχή του ήταν η προσπάθεια να επανεμφανισθεί στο προσκήνιο της διεθνούς πραγματικότητας το έθνος των Ελλήνων με τη μορφή ενός νέου κράτους.

Το πρώτο του ταξίδι στον ελληνικό χώρο λίγα χρόνια πριν από την επανάσταση του 1821 του άφησε πικρές εντυπώσεις. Διαπίστωσε την άθλια κατάσταση στην οποία βρισκόταν η υπόδουλη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Ελλάδα και δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει ενδείξεις ότι προετοιμαζόταν κάποιος ξεσηκωμός. Απομεινάρια της κλασσικής αρχαιότητας έβρισκε βέβαια στο κάθε βήμα του αλλά στοιχεία που να συνδέουν τους πληθυσμούς που συναντούσε πολιτισμικά με το μεγαλείο των κλασσικών χρόνων βρήκε ελάχιστα.
Ο Μπάιρον δεν παρασύρθηκε από τον θαυμασμό για την Αρχαία Ελλάδα για να οδηγηθεί, όπως αρκετοί συμπατριώτες του διανοούμενοι, στο να περιφρονήσει τους νεοέλληνες. Η αγάπη του για τον τόπο επεκτάθηκε και στους ανθρώπους.

Έτσι, όταν λίγα χρόνια αργότερα έφτασαν στη Δυτική Ευρώπη οι πληροφορίες για την έκρηξη της Επανάστασης, ψυχολογικά δεν τον βρήκαν ανέτοιμο. Γρήγορα αναμίχθηκε με το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου. Όμως αυτό δεν τον ικανοποιούσε. Ήθελε να παίξει κάποιο ρόλο πιο αποφασιστικό στην υπόθεση της ελληνικής ελευθερίας. Αποδείχθηκε ότι την Ελλάδα την είχε πια ερωτευθεί.

Η τελευταία φάση της σύντομης ζωής του ξετυλίχτηκε στο Μεσολόγγι όπου έζησε από κοντά την ατμόσφαιρα της αγωνιστικής διάθεσης που κυριαρχούσε ή μάλλον συνυπήρχε με μια γερή δόση διχασμού. Τη μια μέρα ένιωθε συγκρατημένη αισιοδοξία και την επομένη βυθιζόταν στην απόλυτη απαισιοδοξία βλέποντας τη νοσηρή φιλοδοξία των διαφόρων ηγετών που έβαζαν προσωπικά συμφέροντα πάνω από το γενικό εθνικό συμφέρον και την υπόθεση της ελευθερίας.

Τους τελευταίους μήνες της ζωής του, με την υγεία κλονισμένη, καταλαβαίνει ότι η μοίρα θέλησε να συνδέσει το θάνατό του με την ελληνική γη. Από όλες τις ομάδες που βρίσκονταν στο Μεσολόγγι, οι Σουλιώτες είχαν προσελκύσει την ιδιαίτερη συμπάθειά του. Στους σκληροτράχηλους ορεσίβιους αυτούς αγωνιστές συναντούσε περισσότερη γενναιότητα και εντιμότητα. Αντίθετα στους πολιτικούς δυσπιστούσε. Προσπάθησε να παίξει ρόλο διαιτητή ανάμεσα στις αντιμαχόμενες φατρίες με περιορισμένη επιτυχία.

Μια ομάδα πολιτικών εκτιμώντας τον αναμφισβήτητο φιλελληνισμό του έφτασε στο σημείο να προτείνει κάτι που ο ίδιος δεν το περίμενε. Πρότειναν να προσφερθεί στον Μπάιρον το στέμμα της Ελλάδας. Μπορείτε να φαντασθείτε τι θα συνέβαινε εάν ζούσε μερικά χρόνια και αν τελικά η πρόταση αυτή ψηφιζόταν από κάποια από τις Εθνοσυνελεύσεις μας. Στην ιστορία είναι παράτολμο να μαντεύει κανείς ποια θα ήταν η εξέλιξη των γεγονότων εάν συνέβαινε κάτι άλλο. Στην περίπτωση όμως του Μπάιρον, νομίζω ότι μπορούμε να υποθέσουμε πως αν αντί για τον Όθωνα, πρώτος βασιλιάς των Ελλήνων γινόταν ο Μπάιρον, η εξέλιξη της νεοελληνικής ιστορίας θα ήταν αρκετά διαφορετική προς το καλύτερο.

Η μοίρα δεν επέτρεψε να συμβούν όλα αυτά. Στα 36 του χρόνια άφησε την τελευταία του πνοή ανάμεσα σε Σουλιώτες που θρηνούσαν και τους λιγοστούς Βρετανούς φίλους που τον είχαν ακολουθήσει στην Ελλάδα.
Σήμερα, σχεδόν δύο αιώνες μετά, αν θελήσουμε να συνοψίσουμε την προσφορά του Μπάιρον, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έναν αξιόλογο ποιητή αλλά και για μια ζωντανή συνείδηση που συμπαρατασσόταν με κάθε διωκόμενο ή πιεζόμενο. Πάθος του η Δικαιοσύνη, θεά του η Ελευθερία.
Η Ελλάδα τον ετίμησε με διάφορα μνημεία, άλλα επιτυχημένα, άλλα λιγότερο επιτυχημένα. Όμως η μεγαλύτερη τιμή που του έγινε από τους Έλληνες είναι άλλη ή μάλλον είναι διπλή. Πρώτα ένας δήμος της Αθήνας όπου εγκαταστάθηκαν κατατρεγμένοι πρόσφυγες από τη Μικρασία πήρε το όνομά του, ο Δήμος Βύρωνα, κοντά στο κέντρο της Αθήνας.

Η δεύτερη όμως και σημαντικότερη τιμή είναι το γεγονός ότι το επώνυμό του έγινε πρώτο όνομα πολλών Ελλήνων. Όλοι μας γνωρίζουμε αρκετούς Βύρωνες ανάμεσα στους γνωστούς. Ποιος άλλος φιλέλληνας αξιώθηκε μια τέτοια μορφή υστεροφημίας;

Όμως την άξιζε την τιμή αυτή ο ποιητής και η ενσάρκωση της Ελευθερίας, όπως τον χαρακτήρισε ο καθηγητής Μάριος Βύρων Ραΐζης στο θαυμάσιο βιβλίο για την ποίησή του.

Παύλος Ναθαναήλ
Συγγραφέας
Μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών