Μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 η Μεγαλόνησος απέκτησε την αυτονομία της υπό τον ύπατο αρμοστή βασιλόπαιδα Γεώργιο. Ο Πρίγκιπας έφθασε στην Κρήτη στις 9 Δεκεμβρίου 1898 και ανέλαβε τα καθήκοντά του. Με ταχύτατες διαδικασίες η Κρητική Πολιτεία άρχισε να λειτουργεί τους θεσμούς της. Στις 9 Ιανουρίου 1899 δημοσιεύτηκε το διάταγμα της συγκλήσεως της Εθνοσυνελεύσεως και προκηρύξεως εκλογών για τις 8 Φεβρουαρίου 1899. Η αναλογία των βουλευτών 138 για τους Χριστιανούς και 50 για τους Μουσουλμάνους. Η Βουλή σε ύποπτα μικρό χρονικό διάστημα ολίγων ημερών συνέταξε Σύνταγμα, το οποίο αμέσως επικύρωσε ο ηγεμόνας. Το νέο Σύνταγμα ήταν φιλομοναρχικό, σκληρό και απολυταρχικό, αναγνώριζε δε ελάχιστες λαϊκές ελευθερίες. Ο ακτήμων λαός, ο οποίος είχε σηκώσει το βάρος των συνεχών επαναστάσεων, παρέμεινε και πάλι πτωχός, αφού αγνοήθηκε το πάγιο αίτημα της διανομής της γης. Πρόεδρος της Κυβέρνησης ( μετά την άρνηση του Σφακιανάκη) διορίστηκε ο Ν. Γιαμαλάκης και προϊστάμενοι των πέντε διευθύνσεων ( έτσι ονομάστηκαν τα Υπουργεία ), οι: Ελ. Βενιζέλος της Δικαοσύνης, Μ. Κούνδουρος των Εσωτερικών, Κ. Φούμης των Οικονομικών, Ν. Γιαμαλάκης της Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευμάτων και Χασάν Σκυλιανάκης της Ασφάλειας. Οι αρμονικές στην αρχή σχέσεις του Πρίγκιπα και του Ελ. Βενιζέλου διαταράχτηκαν εξ αιτίας του ιδιαιτέρου Γραμματέως του πρώτου, Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλου, ο οποίος θεωρούσε ότι η διακυβέρνηση του νησιού έπρεπε να γίνεται από το γραφείο του. Ο Ελ. Βενιζέλος στη συνέχεια ζήτησε από τον Πρίγκιπα – ηγεμόνα με τη λήξη της τριετούς θητείας του να μην αρκεσθεί στην παράταση της θητείας του από τις Δυνάμεις, να παύσει να είναι εντολοδόχος αυτών, να εκλεγεί από την Εθνοσυνέλευση, οπότε τα ξένα στρατεύματα θα αποσύρονταν.
Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ερχόταν έτσι πιο κοντά! Ο πρίγκιπας διαφώνησε με τον Ελ. Βενιζέλο και άρχισε εκστρατεία ψευδολογίας και λασπολογίας εις βάρος του. Τον κατηγόρησε ως ανθενωτικό και πράκτορα ξένων συμφερόντων! Μυστική έκθεση του Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλου φθάνει στον βασιλιά της Ελλάδος Γεώργιο τον Α΄ και στον Πρωθυπουργό Γ. Θεοτόκη, εμφανίζουσα τον Βενιζέλο ως αρχηγό κραταιάς και σοβαρής ανθεωντικής κινήσεως στην Κρήτη. Ο Βενιζέλος δύο φορές υποβάλλει την παραίτησή του, αλλά ο ηγεμόνας δεν την δέχεται, γιατί είχε στο νου του άλλο σχέδιο: να τον εξοντώσει πολιτικά. Έτσι, στις 18 Μαρτίου 1901 δημοσιεύει διάταγμα απολύσεώς του, με περιεχόμενο βαθύτατα προσβλητικό. Ήταν κατάδηλο πλέον ότι επιχειρείτο ο πολιτικός αφανισμός του Ελ. Βενιζέλου. Επόμενο να αντιδράσει ο Βενιζέλος και ως μαχητική και υπερήφανη φύση και ως αποδέκτης σοβαρής προσωπικής ντροπιαστικής προσβολής. Σειρά άρθρων του υπό τον τίτλο “ Γεννηθήτω φως”, στην εφημερίδα των Χανίων “ Κήρυξ”, εκλόνισαν τον αρμοστή και επροβλημάτισαν τις Δυνάμεις. Στις εκλογές του Ιανουαρίου 1903 ο Ελ. Βενιζέλος ηττήθηκε, κατορθώσας να αναδείξει μόνον πέντε βουλευτές. Αιτία ο πόλεμος του Πρίγκιπα – αρμοστή. Ανέλαβε ο ίδιος προσωπικώς τον εκλογικό αγώνα, περιόδευε όλη την Κρήτη και ζήτησε από τους πολίτες την καταψήφιση του Βενιζέλου. Ακολουθεί μία διετία ( 1903-1905 ) απολυταρχικής άσκησης της εξουσίας και φθάνουμε στις εκλογές του Μαρτίου του 1905. Ο Βενιζέλος ετέθη επικεφαλής της “Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως” και έθεσε ως στόχο την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, την οποία διακήρυξε και εν περιπτώσει αδυναμίας πραγμάτωσής της, την αυτονομία της νήσου, ως προσωρινής λύσεως. Στις 26 Φεβρουαρίου 1905 η Αντιπολίτευση σε μία ύστατη προσπάθεια να επιλυθεί το θέμα χωρίς ένοπλη σύγκρουση και να εκτονωθεί η κρίση ειρηνικά, ζήτησε την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, προσωρινώς έστω την αυτονομία, άλλως και όλως επικουρικώς την αναθεώρηση του Συντάγματος, “ όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισμού ”. Το πρόγραμμα αυτό θα υλοποιείτο “ δι' ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων”. Το Πρωτόκολλο υπογράφουν οι: Ελευθέριος Βενιζέλος, Κ. Μάνος, Β. Σκουλάς, Ν. Πιστολάκης, Εμμ. Παπαδερός, Κων. Φούμης, Εμμ. Μουντάκης, Γ. Φούμης, Στυλ. Α. Κολοκυθάς, Εμμ. Μαρκαντωνάκης, Μιχ. Σακλαμπανάκης, Γ. Πλουμίδης, Εμμ. Μ. Παπαγιαννάκης, Παν. Φωτάκης, Ανδρ. Κακούρης, Κυριάκος Μπιράκης, Ιω. Παπαδογιάννης και Ιω. Καλογεράς. Επήλθε πολιτικό αδιέξοδο και η διάσταση μεταξύ κυβερνήσεως και αντιπολιτεύσεως κατέστη οριστική. Στις 10 Μαρτίου 1905 εξερράγη στο Θέρισο, στους πρόποδες των Λευκών ορέων, εξέγερση. Αρχηγός ο Ελ. Βενιζέλος, την δε επαναστατική τριανδία συμπληρώνουν ως μέλη ο Κων/νος Φούμης και ο Κων/νος Μάνος. Οι επαναστάτες ήταν περίπου χίλιοι, εκ των οποίων οι μισοί ένοπλοι, ενώ εκινούντο και τα υπόλοιπα διαμερίσματα του νησιού. Σοβαρές προσωπικότητες ετίθεντο αλληλέγγυοι με τους επαναστάτες, μεταξύ αυτών και ο Ιωάννης Σφακιανάκης. Στο Θέρισσο δοκίμαζε και μετρούσε το μπόϊ του ο μετέπειτα εθνάρχης και μέγιστος των Ελλήνων πολιτικών, ο γιος του Ψηλορείτη Ελ. Βενιζέλος. Ο αρμοστής χρησιμοποίησε κατά των επαναστατών κάποια ρωσικά αγήματα. Στρατό δεν διέθετε, ει μη μόνον την εξ 1100 ατόμων ολιγάριθμη Χωροφυλακή, οι δε Κυβερνήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν τα στρατεύματά τους. Η επαναστατική αυτή διεργασία κράτησε μέχρι τον μήνα Σεεπτέμβριο του 1905. Οι Δυνάμεις βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση. Αναγκάστηκαν να στείλουν Επιτροπή να διερευνήσει τα δρώμενα, γεγονός το οποίο έθιξε τον Πρίγκιπα, ο οποίος και παραιτήθηκε. Αντικαταστάθηκε από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, ο οποίος έφθασε στην Κρήτη και ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Σεπτέμβριο του 1905. Ο αγώνας του Βενιζέλου δικαιώθηκε.
Οι επαναστάτες του Θερίσου σταμάτησαν τον αγώνα τους. Ο έλεγχος των Δυνάμεων στην Κρήτη έληξε και στις 24 Ιουλίου 1908 άρχισε η αναχώρηση των στρατευμάτων τους, η οποία ολοκληρώθηκε σε έναν χρόνο. Στη διαμάχη αυτών που θεωρούν ότι η εξέγερση αυτή ήταν επανάσταση και εκείνων που θεωρούν ότι ήταν κίνημα, δίκιο μάλλον έχουν οι πρώτοι. Το ίδιο υποστήριξε και ο ίδιος ο Ελ. Βενιζέλος με ομιλία του στην Κρητική Βουλή το 1907. Το μήνυμα του Θερίσου αφύπνισε τον λογισμό των Ελλήνων αξιωματικών και το 1909 άρχισε να λιώνει στο Γουδί, όπως στο Θέρισο το 1905, ο δεσποτισμός, η αυθαιρεσία και η δουλοπρέπεια. “ Μικρή φωλιά” το Θέρισο, μεγάλον αετό γέννησε, τον Βενιζέλο. Πρέπει να σημειωθεί ότι η επανάσταση του Θερίσου έγινε στην εποχή που ο Μακεδονικός αγώνας είχε κορυφωθεί, στον οποίο αγώνα πολλοί Κρήτες εθελοντές συμμετείχαν. Τέλος θα πρέπει να υπενθυμισθεί ότι λίγες ημέρες μετά την έναρξη τη επανάστασης αυτής, στις 31 Μαρτίου του 1905, στη σκάλα της Βουλής (σημερινό Ιστορικό Μουσείο), δολοφονήθηκε ο γηραιός Πρωθυπουργός Δεληγιάννης, από κάποιον Κωσταγερακάρη, άνθρωπο του υπόκοσμου, γιατί η κυβέρνηση είχε κλείσει τις χαρτοπαικτικές λέσχες, με τις οποίες ησχολείτο ο δολοφόνος.-
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΟΥ
(110 χρόνια μετά)
Αυγερινός Ανδρέου
Συγγραφέας
Μέλος της "Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών"
