Το 2014 η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών συμπληρώνει 80 χρόνια ζωής.
Ογδόντα χρόνια πορείας με διάφορες ιστορικές διακυμάνσεις συνεχίζοντας την ιστορία της μέσα στο πνευματικό γίγνεσθαι.
Η ιστορία της λογοτεχνίας είναι ο κλάδος που εξετάζει ιστορικά την εξελικτική πορεία της λογοτεχνικής παραγωγής ενός έθνους (συνηθέστερα), αλλά και μιας ευρύτερης ή στενότερης ομάδας.
Επιπλέον, είναι απαραίτητο η εξέταση της ιστορίας της λογοτεχνίας να συνδυαστεί με τη μελέτη γενικότερα της ιστορίας των γραμμάτων, της παιδείας και της πνευματικής κίνησης της συγκεκριμένης ομάδας, χωρίς φυσικά να αποκλείεται η αναζήτηση των επιδράσεων των ιστορικών, κοινωνικών και πολιτικών γεγονότων στην πνευματική και λογοτεχνική ζωή.
Η παρουσίαση του υλικού της λογοτεχνίας δεν πρόκειται βέβαια για απλή παράταξη του υλικού αυτό που προέχει είναι η εξέταση των αλληλεπιδράσεων και των σχέσεων μεταξύ των πνευματικών φαινομένων.
Η λογοτεχνία διαιρεί το υπό εξέταση υλικό σε περιόδους, δηλαδή μεγάλα χρονικά διαστήματα, στα οποία γενικά εμφανίζεται σχετική ομοιογένεια στη λογοτεχνική κίνηση. Η ταξινόμηση σε περιόδους δε γίνεται πάντα με λογοτεχνικά κριτήρια συχνά χρησιμοποιούνται σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Οι περίοδοι διαιρούνται επιπλέον σε μικρότερα τμήματα, όπως στις γενιές, τις σχολές και τα κινήματα. Η λογοτεχνική γενιά διακρίνεται κυρίως με βιολογικά κριτήρια, περιέχει δηλαδή συγγραφείς περίπου συνομήλικους, που έχουν δεχθεί κοινά ερεθίσματα και επιδράσεις, τα έργα τους έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά και φυσικά διαφοροποιούνται από την προηγούμενη γενιά. Η κατάταξη σε γενιές, που συχνά αμφισβητείται, δε βασίζεται στο κριτήριο της χρονολογίας δημοσίευσης των έργων, γιατί είναι συχνό φαινόμενο ένας συγγραφέας να εμφανιστεί μαζί με τους συγγραφείς μιας συγκεκριμένης γενιάς, αλλά το έργο του να έχει τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης, ή να έχει εντελώς ιδιόμορφο χαρακτήρα. Η σχολή είναι μια ομάδα λογοτεχνών που έχουν κοινά χαρακτηριστικά, κοινές αντιλήψεις, έχουν την επίγνωση ότι ανήκουν σε μια κοινή ομάδα και κυρίως αποδέχονται ως “αρχηγό” και πρωτοπόρο έναν συγκεκριμένο λογοτέχνη, τον οποίον ακολουθούν ως πρότυπο, όπως για παράδειγμα οι ποιητές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και ο Κωστής Παλαμάς. Συγγενής με τους όρους “σχολή” και “γενιά” είναι και ο όρος κίνημα, ο οποίος προσδιορίζει μια ομάδα καλλιτεχνών, που εκτός από τα χαρακτηριστικά της σχολής διαθέτουν επιπλέον το γνώρισμα ότι έχουν στόχο τη ριζική ανατροπή των τάσεων που επικρατούν και την επιβολή των δικών τους αισθητικών αντιλήψεων. Τα μέλη ενός κινήματος κάνουν δυναμικά αισθητή την παρουσία τους και προβάλλουν έντονα το έργο τους για να επιτύχουν το σκοπό τους.
Κάτω από αυτό το πρίσμα ξεκίνησε η ίδρυση της Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών, με μικρές προσεκτικές κινήσεις και συγκεντρώσεις στο ημιυπόγειο τυπογραφείο, του Απόστολου Μελαχρινού της οδού Δαιδάλου, αριθμός 26.
Ο σκοπός τους ήταν, όπως και τώρα, πνευματικός, για την αναγνώριση των νόμιμων δικαιωμάτων των λογοτεχνών, την καθιέρωση της κοινωνικής κι εθνικής αποστολής τους και την ενίσχυσή τους από την Πολιτεία.
Μέσα στα 79 σχεδόν χρόνια από τότε, η Εταιρία μας κράτησε ψηλά τη σημαία της, πάσκισε να σταθεί με την αξιοπρέπεια του αληθινού λογοτέχνη, να βοηθήσει το κοινό για την πνευματική του ανάταση, με διαλέξεις, γιορτές κλπ., να τιμήσει τη μνήμη των μεγάλων και σεβάσμιων μορφών της Λογοτεχνίας μας, απ’ το Σολωμό ως τις ήμερες μας, να μνημονέψει πνευματικά τα μέλη της, που κάθε τόσο άφηναν τον τόπο τους για τους νέους βλαστούς.
Γενικά, να προβάλει στην Ελληνική Κοινωνία την αξία και τη μεγάλη εθνική και πολιτιστική αποστολή των νέων Ελληνικών Γραμμάτων και να ξανοίξει τους πνευματικούς της ορίζοντες. Από το 1934 κι έπειτα, αξιόλογοι λογοτέχνες, που όμως ήταν πρόωρο να γραφτούν στο μητρώο της Ε.Ε.Λ., εξαιτίας των αυστηρών κάπως όρων του καταστατικού, με τη σύμπραξη λίγων άξιων λογοτεχνών, απ’ τους οποίους μερικοί ήταν άλλοτε μέλη της Ε.Ε.Λ., ίδρυσαν νέα λογοτεχνικά σωματεία, το ένα υστέρα από τ’ άλλο. Κι αυτά όμως τώρα αγωνίζονται τον καλόν αγώνα που εγκαινίασε και καθιέρωσε η Ε.Ε.Λ.
Γεγονός είναι όμως, (όπως τόνισε στην ομιλία του ο αείμνηστος Πρόεδρος (1994) της Εταιρίας κ. Βάσος Γεωργίου στην εκδήλωση για τα 60χρονά), η ίδρυση λογοτεχνικού σωματείου, έγινε με καθυστέρηση είκοσι χρόνων. Πριν δηλαδή κι από την ίδρυση του επαγγελματικού σωματείου των δημοσιογράφων, που απέκτησαν την Ένωση Συντακτών το 1914.
Πού οφειλόταν αυτή η μεγάλη καθυστέρηση στην ίδρυση επαγγελματικής οργάνωσης των λογοτεχνών;
Να τι έγραφε το πρώτο δελτίο ανακοινώσεων της Εταιρίας, που εκδόθηκε το Δεκέμβρη του 1953:
«Οι Έλληνες λογοτέχνες, οι άνθρωποι των γραμμάτων, όπως θέλουν να τους λένε οι άλλοι, οι περισσότεροι και μάλιστα της χτεσινής γενιάς, ζούσαν μόνοι κι απόμονοι, κλεισμένοι στον εαυτό τους, αποφεύγοντας συστηματικά τη χλαλοή του κόσμου που τους τριγύριζε.
Τέτοια είναι η μοίρα του τεχνίτη του Λόγου.
Κλεισμένος στ’ άδυτο του γραφείου του, πολιορκημένος από βιβλία, σκυμμένος στα χαρτιά του, κρατιέται μακριά απ’ τις σκοπιμότητες της ζωής. Ζει αποτραβηγμένος, κλειδομανταλωμένος».
Αλλά αυτή άραγε να ήταν η κύρια αιτία; Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς μια τάση εσωστρέφειας και αυτοσυγκέντρωσης, που χαρακτηρίζει τους λογοτέχνες και γενικά τους πνευματικά εργαζόμενους, τους επιστήμονες και διανοούμενους που αναζητούν ηρεμία, αυτοσυγκέντρωση κι απόσυρση, μακριά από το θόρυβο και την τύρβη. Ήταν ακόμα διαφορετική η εποχή κι αλλιώτικες οι συνθήκες ζωής πριν 100 και περισσότερα χρόνια. Αλλά νομίζω ότι στη σφραγίδα την έβαζε κυρίως η κοινωνική-οικονομική, πολιτική και πολιτιστική καθυστέρηση της χώρας η σημαντική εξάρτησή της από το εξωτερικό, βασικά από την Αγγλία και το αγγλικό κεφάλαιο, η αργή, βασανιστική και με πολλά εμπόδια ανάπτυξής της. Όχι μονάχα η Εθνική απελευθέρωση ήρθε αργά, ύστερα από μακρόχρονη δυσβάστακτη δουλεία, αλλά και η πρόοδος έγινε με βήματα σημειωτά. Μπορούμε λοιπόν συνοπτικά να πούμε, πως Έλληνες λογοτέχνες υπήρχαν κι έγραφαν και πριν από 200 και πάνω χρόνια, πολύ πριν από την Επανάσταση του ’21, αλλά οι πρώτες απόπειρες να ιδρυθούν φιλολογικοί Σύλλογοι ή να φανερωθούν κινήσεις νέων λογοτεχνών ναυάγησαν πριν σχηματοποιηθούν. Η πρώτη προσπάθεια που κατέληξε σε αποτέλεσμα ήταν αυτή που έκαναν στα μέσα του προπερασμένου αιώνα οι λόγιοι νέοι με την ίδρυση φιλολογικού Συλλόγου και την έκδοση περιοδικού με το ίδιο όνομα: «Ο Βύρων». Ήταν ένα μετέωρο όραμα που ξάφνιασε την κοινωνία της Αθήνας κι έσβησε γρήγορα. Αργότερα, το 1862, οι ποιητές Σπυρίδων Βασιλειάδης και Δημήτρης Παπαρηγόπουλος.
Ίδρυσαν τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», που ανέπτυξε σπουδαία κοινωνική δράση προς όφελος των νέων, αλλά πολύ λίγο σχετική με τη λογοτεχνία. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια ίδρυσης λογοτεχνικού σωματείου από ομάδα αναγνωρισμένων λογοτεχνών έγινε το 1931 με την επωνυμία «Ένωσις Ελλήνων Λογοτεχνών», αλλά από αδέξιους χειρισμούς ναυάγησε, για να εμφανιστεί η Εταιρία μας τον Απρίλη του 1934.
ΠΩΣ ΙΔΡΥΘΗΚΕ Η ΕΤΑΙΡΙΑ ΜΑΣ
(Το ιδρυτικό της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, είναι παρμένο από το βιβλίο της Φαίδρας Ζαμπαθά Παγουλάτου, περίληψη από το βιβλίο της, ιστορικές μνήμες της Ε.Ε.Λ. 1934-1984).
1. - ΙΔΡΥΤΙΚΟ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΤΗΣ 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1934
Κατόπιν ειδικής προσκλήσεως, συγκεντρώνονται στα γραφεία της οδού Δαιδάλου 26 (Αθήναι) οι κ. κ. Γρηγόρης Ξενόπουλος, 1ωάννης Γρυπάρης, Μάρκος Τσιριμώκος, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Διονύσιος Κόκκινος, Μιχαήλ Αργυρόπουλος, Στέφανος Δάφνης, Αντώνης Γιαλούρης, Απόστολος Μελαχρινός, Λιλή Ιακωβίδου, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Κώστας Καρθαίος, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Αθανασιάδης, Τέλλος Άγρας, Λίνος Καρζής. Βάσος Δασκαλάκης, Έλλη Δασκαλάκη, Πέτρος Χάρης, Στρατής Μυριβήλης, Στρατής Δούκας, Ηλίας Βενέζης, Λιλίκα Νάκου, Άγγελος Τερζάκης, Καίσαρ Εμμανουήλ, Αναστάσιος Δρίβας, Γ. Σταμπολής, Μελής Νικολαΐδης, Μ. Αναστασίου, την Τετάρτη 4 Απριλίου του 1934 ώρα 7 μ μ. Ο κ. Μελαχρινός λαμβάνει το λόγο και κάνει γνωστό ότι σκοπός της συγκεντρώσεως είναι η ίδρυση σωματείου των Ελλήνων Λογοτεχνών. Κατά πρόταση του ανατίθεται η προεδρία της συνεδριάσεως στον κ. Μιχαήλ Αργυρόπουλο. Ο κ. Κόκκινος ερωτά αν σκοπός του σωματείου θα είναι επαγγελματικός ή ηθικός, και τονίζει πώς κυρίως τα επαγγελματικά συμφέροντα των λογοτεχνών είναι εκείνα πού έχουν ανάγκη προστασίας, ο κ. Τσιριμώκος ζητεί να διαβαστεί το έγγραφο πού υπέγραψαν ήδη όσοι συνιστούσαν την ίδρυση του σωματείου και ερωτά μήπως τυχόν έχουν παραλειφθεί λόγιοι που θα έπρεπε να συμμετέχουν αμέσως από την αρχή ως ιδρυταί. Συναφώς διερωτάται αν η Συνέλευση δικαιούται να ιδρύσει σωματείο των λογοτεχνών εφ’ όσον εκείνοι λείπουν. Ο κ. Τερζάκης έχει τη γνώμη ότι το έγγραφο δεν είχε το χαρακτήρα Ιδρυτικού, αλλά απλώς πιστοποιούσε την ανάληψη πρωτοβουλίας από ορισμένους λογοτέχνες με σκοπό την κατοπινή ίδρυση του σωματείου. Ο κ. Μ. Τσιριμώκος απαντώντας υποστηρίζει ότι το έγγραφο έχει χαρακτήρα Ιδρυτικό και όσοι υπέγραψαν το έγγραφο αυτό, το οποίον υπέγραψε και ο ίδιος τελευταίος, δεν μπορούν παρά να θεωρηθούν ως ιδρυταί. Την άποψη του κ. Μ. Τσιριμώκου υποστηρίζει ο κ. Μελαχρινός καθώς και άλλα μέλη. Η Συνέλευση παραδέχεται ότι όσοι υπέγραψαν το πρώτο έγγραφο καθώς και το σημερινό πρακτικό, θεωρούνται όλοι ιδρυτικά μέλη της Εταιρίας. Κατά πρόταση του προεδρεύοντος κ. Αργυροπούλου, αποφασίζεται να θεωρηθούν ιδρυταί και εκείνοι που θα προταθούν και θα εγκριθούν από τους παρόντας, έφ’ όσον θ’ αποδεχθούν την ιδιότητά τους αυτήν ως ιδρυτών, καταρτίζεται ο κατάλογος: Γιάννης Βλαχογιάννης, Σύρος Μελάς, Ηλίας Βουτιερίδης, Ζαχρίας Παπαντωνίου, Γιώργος Δροσίνης, Απόστολος Μαμμέλης, Πετιμεζάς Λαύρας, Άγγελος Σικελιανός, Ιωάννης Δαμβέργης, Δημοσθένης Βουτυράς, Φώτος Πολίτης, Θρασύβουλος Σταύρου, Αθανάσιος Κυριαζής, Γεώργιος Δελής, Αθανασιάδης Νόβας, Τίμος Μωραϊτίνης, Γιώργος Αθάνας, Φώτης Κόντογλου, Αιμιλία Δάφνη, Παντελής Χορν, Μαριέττα Μινώτου, Μαρίνος Σιγούρος, Κωστής Μπαστιάς, Αλέξανδρος Πάλλης, Πέτρος Βλαστός, Δημήτρης Καμπούρογλου, Μυρτιώτισσα. Αποφασίζετε να καταρτισθεί υπό της συνεδριάσεως το ιδρυτικό πρακτικό που θα υπογράψουν οι παρόντες, κατά νόμο. Αποφασίζεται επίσης να υπογράψουν το καταστατικό του σωματείου και οι περιλαμβανόμενοι στον παραπάνω κατάλογο εφ’ όσον θα έχουν αποδεχτή την εκλογή τους. Συντάσσεται καθ’ υπαγόρευση του κ. Αργυροπούλου το ιδρυτικό πρακτικό του Σωματείου που θα έχει τον τίτλο “Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών”. Συζητείται αν πρέπει να γραφεί ότι ο σκοπός του σωματείου θα είναι ηθικός και επαγγελματικός ή το ένα μόνον από τα δυο. Ο κ. Αργυρόπουλος προτείνει ως σκοπό την προστασία των ηθικών και υλικών συμφερόντων των μελών. Οι κ. κ. Κόκκινος και Χάρης συντάσσονται υπέρ της προστασίας των επαγγελματικών συμφερόντων. Ο κ. Ξενόπουλος προτείνει τη διατύπωση: “Σκοπός του σωματείου είναι η προστασία των επαγγελματικών συμφερόντων των μελών, ηθικών και υλικών”, η οποία και γίνεται αποδεκτή δια βοής. Διά του πρακτικού ορίζεται προσωρινή διοικητική Επιτροπή της Εταιρίας από τους κ. κ. Γρηγόρη Ξενόπουλο, Ιωάννη Γρυπάρη, Μιλτιάδη Μαλακάση, Μάρκος Τσιριμώκο, Μιχαήλ Αργυρόπουλο, Απόστολο Μελαχρινό και Διον. Κόκκινο. Επίσης ορίζεται επιτροπή για τη σύνταξη Καταστατικού από τους κ. κ. Μιχαήλ Αργυρόπουλο, Αντώνη Γιαλούρη, Λίνο Καρζή, Άγγελος Τερζάκη, και Γ. Σταμπολή. Έπειτα υπογράφεται το πρακτικό από όλους τους παρόντες και λύεται ή συνεδρίαση στις 9.10 μ. μ.
Ο Πρόεδρος Ο Γεν. Γραμματέας
Μιχαήλ Αργυρόπουλος Απόστολος Μελαχρινός
Από εκείνη την ημέρα (4-4-1934) οι διεργασίες δεν έπαψαν για να φτάσουμε στις 29-6-1934, στο πρακτικό της προσωρινής επιτροπής.
2. - ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
Σήμερον την 29 Ιουνίου 1934, παρόντων των κάτωθι μελών της Επιτροπής, προέβημεν εις τον έλεγχον των προσόντων των ιδρυτών της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, συμφώνως προς το από 19 Μαΐου 1934 πρακτικόν της Γενικής Συνελεύσεως. Μετά την εξέτασιν των στοιχείων, εκρίθησαν ως έχοντες τα προσόντα του σχετικού άρθρου του καταστατικού άπαντες οι ιδρυταί, κατά τον ως Έπεται κατάλογον: Κωστής Παλαμάς, Νίκος Καζαντζάκης, Αντώνης Τραυλαντώνης, Γαλάτειας Καζαντζάκη, Άγγελος Σημηριώτης, Κώστας Ουράνης, Στρατής Μυριβήλης, Άριστος Καμπάνης, Παύλος Νιρβάνας, Κώστας Βάρναλης, Ρήγας Γκόλφης, Λαύρας Πετιμεζάς, Θράσος Καστανάκης, Σωτήρης Σκίπης, Κώστας Καρθαίος, Όμηρος Μπεκές, Βάσος Δασκαλάκης, Φώτης Κόντογλου, Αντώνης Γιαλούρης, Άλκης Θρύλος, Ειρήνη Δημητρακοπούλου, Μυρτιώτισσα, Αθηνά Ταρσούλη, Δημοσθένης Βουτυράς, Νίκος Ποριώτης, Ηλίας Βουτιερίδης, Γιάννης Βλαχογιάννης, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Σπύρος Μελάς, Φώτος Πολίτης, Γιώργος Δροσίνης, Απόστολος Μαμμέλης, Άγγελος Σικελιανός, Γιώργος Δελής, Γ. Αθανασιάδης Νόβας, Τίμος Μωραϊτίνης, Παντελής Χορν, Μαρίνος Σιγούρος, Αλέξανδρος Πάλλης, Πέτρος Βλαστός, Άγγελος Τερζάκης, Ιωάννης Μ. Παναγιωτόπουλος, Κωστής Μπαστιάς, Στέφανος Δάφνης, Αιμιλία Δάφνη, Καίσαρ Εμμανουήλ, Κώστας Παράσχος, Μάρκος Αυγέρης, Έλλη Δασκαλάκη, Αναστάσιος Δρίβας, Μελής Νικολαΐδης, Γ. Κ Σταμπολής, Αθηνά Σαραντίδη, Νίκος Μπουφίδης, Γιώργος Ροντάκης, Στρατής Δούκας, Χρήστος Λεβάντας, Πέτρος Χάρης, Λιλίκα Νάκου, Ηλίας Βενέζης, Κώστας Αθανασιάδης, Τάκης Μπαρλάς, Γ Οικονομίδης, Τέλλος Άγρας. Β. Φρέρης, Θρασύβουλος Σταύρου, Γεώργιος Θεοτοκάς, Τάκης Παπατσώνης, Λίνος Καρζής, Στυλιανός Σπεράντζας, Μιχαήλ Στασινόπουλος, Ιουλία Περσάκη, Μίλτος Κουντουράς, Λιλή Ίακωβίδη, Λέων Κουκούλας.
Έφ’ ώ υπογράφομεν το παρόν
Γρηγόρης Ξενόπουλος, Ιωάννης Γρυπάρης, Μιχαήλ Αργυρόπουλος, Μάρκος Τσιριμώκος, Απόστολος Μελαχρινός
Η Συνέλευση εισέρχεται στην ημερήσια διάταξη και μετά σχετική συζήτηση διεξάγεται ψηφοφορία για την διενέργεια αρχαιρεσιών κατ’ αυτάς εκλέγονται σύμβουλοι κατά σειράν επιτυχίας οι κ. Γρυπάρης, Τραυλαντώνης, Ξενόπουλος, Μυριβήλης, Μελαχρινός, Αργυρόπουλος, Δασκαλάκης, Μυρτιώτισσα, Τερζάκης. Επιλαχόντες: Καρθαίος, Μαλακάσης, Ταρσούλη, Θεοτοκάς κλπ. Η συνεδρίαση λύεται.
Ο Πρόεδρος Ο Γενικός Γραμματεύς
Γρηγόριος. Ξενόπουλος Απόστολος Μελαχρινός
Η ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ είναι πλέον ένα γεγονός, σηματοδοτεί έτσι την είσοδο της λογοτεχνικής γενιάς του ’30 και την μεγάλη προσφορά στα ελληνικά γράμματα.
Από τις πρώτες ημέρες το Διοικητικό Συμβούλιο μ’ όλο το δυναμικό της, έδιναν τη μάχη για την καλυτέρευση της κοινωνίας και φρόντιζαν να είναι μπροστάρηδες στους πνευματικούς αγώνες. Στόχος τους ήταν η προώθηση του βιβλίου και να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού. Οι διώξεις των Λογοτεχνών δεν άργησαν να έρθουν. Οι άνθρωποι του πνεύματος και της Τέχνης δέχτηκαν τις επιπτώσεις από την δικτατορία του Μεταξά.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από την εργασία του Γεωργίου Σταυράκη.
