Στο ατμόπλοιο του φιλέλληνα Κόχραν, αγωνίστηκε ως πυροβολητής ο αείμνηστος Νιότης Μιχάλης Κωνσταντίνου Κορτέσης. Στο τηλεβόλο ο Κορτέσης είχε κρεμάσει μια μικρή εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους. Οι εχθρικές σφαίρες σφύριζαν πάνω από το κεφάλι του, αλλά η μελωδική φωνή του αγωνιστή Μικέλ έδινε θάρρος στον Κορτέση και
παράλληλα ψέλνανε για το πλοίο του Φιλέλληνα Κόχραν:
«Όλα τ’ άρμενα αρμενίζουν με πανιά και με κουπιά
«Και του Κόχρανη το μπρίκι αρμενίζει με φωτιά.
«Εμπρός λοιπόν με τη φωτιά
«Και τον δαυλό ως κεραυνό
«Στα χέρια σας παιδιά
«Στα πλοία του Αγαρηνού
«Του άπιστου του Τούρκου
«Βάλτε μπουρλότο κάψτε τα
«Για την ελευθεριά».
Η Ίος παρόλο που δεν διέθετε ισχυρή ναυτική δύναμη ήταν από τα νησιά που ύψωσαν την επαναστατική σημαία το 1821. Οι Νιώτες έδωσαν πολλές ηρωικές μάχες εναντίων των Τούρκων αλλά πολλοί εγωιστές κοτζαμπάσηδες της εποχής εκείνης, συστηματικά κατέπνιγαν κάθε πατριωτικό αίσθημα από τους νέους της λαϊκής τάξης.
Η Ίος συμμετείχε στη ναυμαχία της Αλικαρνασσού στις 9 Ιουλίου 1821 (κάτω από την αρχηγία του Παναγιώτη Αμοιραδάκη).
Οι παλαιοί Πλοίαρχοι μεταξύ 1827-1838 ήταν:
1) Ζαχαρίας Μιχαλόπουλος
2) Νικόλαος Ι. Μακρής
3) Μηνάς Ιωάννου
4) Γεώργιος Ηλίας
5) Κώστας Φραγκούλης
6) Μιχ. Μ. Λουκιανός
7) Κ. Ι. Βαρδής
8) Ν. Μαστραντώνης
9) Ν. Γ. Καλιανίτης
10) Κανάκης Βασιλείου
11) Νικόλαος Ηλίας
12) Νικόλαος Α. Μαυρολιάς
13) Εμμαν. Χ. Αντωνίου
15) Εμμανουήλ Ιωάννου
16) Χ. Ι. Νερατζούλης
17) Αντων. Ηλ. Μαλανδρής
18) Ιωαν. Π. Γεωργίου
19) Νικόλαος Μαυρογέννης
20) Νικόλαος Μαυρογέννης
21) Κανάκης Π. Εμμανουήλ
22) Ιωάννης Ν. Εμίρης
23) Ιωάννης Φραγκούλης
24) Ιωάννης Νερατζούλης
Οι ανωτέρω Πλοίαρχοι είχαν 24 πλοία νηολογημένα στο λιμάνι της Ίου, αριθμός όχι ευκαταφρόνητος
για το νησί μας. Όλοι οι Πλοίαρχοι κατά τον εθνικό αγώνα έδρασαν ως Έλληνες φλεγόμενοι από το αίσθημα της ελευθερίας.
Αν ήθελε η Ευρώπη, η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα είχε διαλυθεί ήδη από τα χρόνια το πρώτου διαδόχου του Μωάμεθ Β΄ του Βαγιαζίτ. Γιατί στα τέλη του δέκατου πέμπτου αιώνα οι Τούρκοι, τρομοκρατημένοι από τις νίκες του Γάλλου βασιλιά Καρόλου Η΄ αποσύρθηκαν από τα παράλια της Μ. Ασίας και ήταν έτοιμοι να εγκαταλείψουν και την ίδια την Κωνσταντινούπολη, αν οι άλλοι χριστιανοί ηγεμόνες έβαζαν το χρέος τους προς τον πολιτισμό πάνω από τις προσωπικές τους μικροφιλοδοξίες…Αλλά και τότε αποδείχτηκαν μάταιες οι διαδόσεις για απελευθέρωση της Ελλάδας, γιατί ο Κάρολος, βλέποντας την εναντίον του ευρωπαϊκή συμμαχία που ετοιμαζόταν, αναγκάστηκε βιαστικά να εγκαταλείψει την Ιταλία και να γυρίσει στη Γαλλία.
Οι δε Έλληνες που αυτός τους είχε ξεσηκώσει σε επανάσταση, τιμωρήθηκαν με ποτάμια αίμα «επειδή στήριξαν τις ελπίδες τους στις νίκες των Γάλλων». Οι Έλληνες όμως, δε σταμάτησαν να ξεσηκώνονται κατά του Οθωμανικού δυνάστη τους.
Ποτέ δεν αποδέχτηκαν την υποδούλωσή τους από το σουλτάνο.
Πελοποννήσιοι, Στερεοελλαδίτες, Μακεδόνες, Ηπειρώτες, Μικρασιάτες, Κρητικοί, νησιώτες του Αιγαίου και του Ιονίου με την παραμικρή αφορμή άρπαζαν τα όπλα κατά του Τούρκου και δυστυχώς η συνήθης κατάληξη ήταν να σφάζονται ανελέητα, γιατί πάντα οι Ευρωπαίοι που τους ξεσήκωναν τους πρόδιδαν, αφού ποτέ δε λογάριασαν την ελευθερία των Ελλήνων, παρά μόνο στο μέτρο που εξυπηρετούσε τα συμφέροντά τους. Εδώ η ιστορία έχει να πει το δικό της λόγο γι’ αυτή τη συμπεριφορά.
Η Ευρώπη ποτέ δεν κατάλαβε, ούτε και σήμερα ακόμα, ότι η Ελλάδα υπήρξε το τείχος έναντι της βαρβαρότητας της Ανατολής, κυρίως της Οθωμανικής και ότι ο πολιτισμός της θα είχε διαφορετική προς τα άνω εξέλιξη αν η βυζαντινή αυτοκρατορία συνέχιζε να υπάρχει. Η βίαιη διακοπή της ύπαρξής της, δε σήμαινε απλώς την εξαφάνιση ενός κράτους, αλλά την καταστροφή ενός πολιτισμού τη στιγμή ακριβώς που ο τότε γνωστός κόσμος έβγαινε από τα σκοτάδια του Μεσαίωνα και έμπαινε στους δρόμους της Νέας εποχής.
Με την ολοκληρωτική (μετά τους Φράγκους, 1204) Άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου του 1453 ένα μεγάλο κομμάτι αυτού του κόσμου ξαναμπήκε στο σκοτάδι και στη στασιμότητα κάθε πολιτισμικής ανάπτυξης στα γράμματα, στις τέχνες, στους πολιτιστικούς και κοινωνικούς θεσμούς, στις επιστήμες. Μετά την άλωση του Βυζαντίου, οι δύο αδελφοί του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, που έπεσε ηρωικά στην Άλωση, οι οποίοι ηγεμόνευαν στην Πελοπόννησο, φόρου υποτελείς στο σουλτάνο, όχι μόνο δεν φρόντισαν να προετοιμαστούν για ν’ αποκρούσουν τον κίνδυνο, αλλά με τις άθλιες διενέξεις μεταξύ τους την κατέστρεψαν.
Η Ενετική Δημοκρατία στο μεταξύ φρόντιζε ύπουλα να εκμεταλλεύεται τις περιστάσεις για δικό της όφελος, άλλοτε ωθώντας τα πράγματα για πόλεμο και άλλοτε σκύβοντας ταπεινωμένη μπροστά στον σουλτάνο, που της έριχνε γενναιόδωρα μερικά ψίχουλα για αμοιβή της δουλικής της υπόκλισης.
Η εγκληματική αυτή ανοησία της Ευρώπης να μη λάβει σοβαρά υπόψη της, τον οθωμανικό κίνδυνο, είχε σαν συνέπεια την επί τετρακόσια χρόνια στασιμότητα κύρια για την Ελλάδα αλλά και δυστυχείς συνέπειες στην ίδια την Ευρώπη.
Μοναδικό μέλημα των Ευρωπαίων βαρβάρων ήταν η λεηλασία της Αρχαίας κληρονομιάς μας με την άδεια του κατακτητή.
Μέρος αυτών των λεηλασιών θα τις συναντήσουμε ξεφυλλίζοντας τις σελίδες. Επί Τουρκοκρατίας το νησί Ίος δέχτηκε μια τρομοκρατία που δεν άφηνε περιθώρια στους κατοίκους να ευημερούν και να αναπτύσσονται.
Κατά το έτος 1558 στο νησί εξαφανίστηκε κάθε ίχνος ζωής.14 Τούρκικες Πειρατικές γαλέρες επιτέθηκαν στο νησί, κυνήγησαν τους κατοίκους και λεηλάτησαν τα πάντα. Η ερήμωση αυτή διήρκησε μέχρι το έτος 1579, όταν είχαμε εποικισμό με 200 Αρβανίτες επί εποχής του Παπά Ποθητού, γιος του τότε Διάκου από την Πάτμο.
Αυτή η εποίκηση από Αρβανίτες σιγά-σιγά εξέλιπε, ώστε το 1779 δεν υπήρχε κανείς. Πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι η εποίκηση των Αρβανιτών έγινε κατά διαταγή του «Αλήμ Πασιά λεγόμενου «Λούντζαλης», ή Αλητζαλής, ο οποίος από το 1572 έως το 1586 ήταν αρχιναύαρχος (Βεηλέρβεης) των νησιών του Αιγαίου πελάγους. Επί τουρκοκρατίας αρχιναύαρχος ήταν ο Καπουδάν Πασάς, του οποίου η έδρα ήταν στην Κωνσταντινούπολη. Γεγονός είναι ότι στο λιμάνι της Ίου εξελιχτήκαν πολλές μάχες μεταξύ Πειρατών Τούρκων, Γάλλων, Ενετών, Φράγκων. Μεταξύ των διαφόρων ναυμαχιών ξεχώρισαν, α) η ναυμαχία ανάμεσα στο Γάλλο πειρατή ιππότη του Οκινκούρ Chevalier Honoree de mouchy, ο οποίος δέχτηκε επίθεση από τον τουρκικό στόλο στον κόλπο πόρτο Δελφίνο της Χίου. Ο Σεβαλιέ μαζί με τον συνεργάτη του, μετέπειτα ναύαρχο της Γαλλίας Ντε τρουβίλ, πολέμησαν γενναία, ούτε νίκησαν, ούτε νικήθηκαν αλλά κατέφυγαν στο λιμάνι της Ίου στις 27 Νοεμβρίου 1665 και β) η ναυμαχία μεταξύ των Γάλλων αδελφών Τέμερι Κούρ και του Τούρκου αρχιναύαρχου Καπουδάν.
Συγκεκριμένα: Οι Γάλλοι περιφερόμενοι στις Κυκλάδες δείχνοντας εξαιρετική δράση, τον Μάιο του 1668 έφτασαν στην Ίο, έχοντας στην κατοχή τους δύο φρεγάτες οπλισμένες με πυροβόλα.
Τις φρεγάτες τις συνόδευαν δύο ελαφρύτερα πλοία και με την αιτιολογία να ελαφρώσουν τα πλοία προκειμένου να γίνουν επισκευές, προσάραξαν στο βάθος του λιμανιού.
Στις 2 Μαΐου του 1668 ο παρατηρητής ψηλά του λόφου αντικρίσει 54γαλέρες. Ήταν ο στόλος του Καπουδάν Πασσά, ο οποίος έφερνε ενισχύσεις για να πολιορκήσει τη Κρήτη, έχοντας μαζί του εκτός των κανονιών, 3000 Γενίτσαρους.
Η μάχη ήταν φοβερή. Ο Καπουδάν Καπετάν Μουσταφά ο επικαλούμενος «Καπλάν» (Τίγρης) επιτέθηκε με λύσσα. Αλλά και οι Τεμερικούρ αντιστάθηκαν ρίχνοντας εναντίων των Τούρκων 3059 κανονιοβολισμούς. Ο Καπουδάν, βλέποντας ότι είχε απωλέσει 500 άντρες, 4 Πλοιάρχους και 3 γαλέρες, εγκαταλείπει τον αγώνα και φεύγει ντροπιασμένος προς την Κίμωλο. Οι νικητές χάνοντας μόνο 24 άντρες, καταδίωξαν τον στόλο του Καπουδάν και τον ανάγκασαν να πλεύσει προς την Πάρο.
Ο ηρωισμός των Τεμερικούρ έγινε θρύλος. Τα παλαιά Γαλλικά χειρόγραφα που διασώθηκαν στη Νιό εξυμνούν και αποκαλούν μυθιστορηματική τη Νίκη των Γάλλων, αλλά και στην Ίο διατηρούν την Παράδοση αυτής της ναυμαχίας, αφού είχαν ονομάσει την συγκεκριμένη τοποθεσία της ναυμαχίας «Μπουρλότο».
Όπως προαναφέρθηκε η Ίος πέφτει στα χέρια των Τούρκων και αρχίζει περίοδος βαριάς φορολογίας για το νησί, όπως και τα υπόλοιπα υπό κυριαρχία Κυκλαδονήσια. Το νησί, εξακολούθησε να υποφέρει από επιθέσεις Πειρατών. Οι Τούρκοι κατακτητές χαρακτήριζαν το νησί Μικρή Μάλτα λόγω της απόλυτης ασφάλειας που προσέφερε το φυσικό του λιμάνι. Την διοίκηση των νησιών και της Ίου είχαν οι Μπέηδες, οι οποίοι απέδιδαν τους φόρους των νησιών στον Καπουδάν Πασσά.
Στην Ίο βρίσκουμε επί τουρκοκρατίας ένα είδος Κοινοτικού Συμβουλίου ή αλλιώς Δημογεροντίας με προϊστάμενο τον Καδή. Το 1714 ο Καδής, ήταν ο πατέρας Ιάκωβος Βουργιόν, ο οποίος είχε ιατρικές γνώσεις και ήταν πολύ αγαπητός στο λαό.
Αξίζει να σημειωθεί στην εποχή του Βαγιαζίτ Β΄ υπήρξε μεγάλη διακίνηση σκλάβων στα σκλαβοπάζαρα της Μ. Ασίας, της Συρίας, της Β. Αφρικής και αλλού. Μόνο κατά το έτος 1637 υπήρχαν 25.000 Χριστιανοί αιχμάλωτοι στο Αλγέρι. Σώζεται επιστολή σκλάβου ΝΑΞΙΩΤΗ προς τη γυναίκα του το «17ο αιώνα»:
«...εκάμαμε 35 ημέρες μες τη γαλιότα. Καθημερινώς κλωτσιές, ξυλιές, πεινασμένοι και δεν μας ήδωνε παρά ένα κομμάτι παξιμάδι το ταχύ, μουχλιασμένο που δεν το έτρωγε ο χοίρος, και μια τάσα νερό βρωμισμένο και άλλο τόσο το βράδυ.
Νύχτα μέρα κουβαριασμένοι από κάτω από την φιργάδα που μάγκου δεν μπορούσαμε να ξαπλώσουμε το ποδάρι μια πιθαμή και από κάτω λάμες τα σίδερα και κουπιά και οι ψείρες που με φάγασι ζωντανό… Ώχου και αλοίμονο αγάπη μου,
ώχου μωρουδάκια μου, ώχου γλυκύτατά μου, ω φως των εματιών μου και πως σας αποχωρίστηκα…»
Γεγονός είναι ότι επί Τουρκοκρατίας, οι Νιώτες πλήρωναν πολλούς φόρους.
Η κατάσταση είχε γίνει απελπιστική. Κατά το 1770 οι Κυκλάδες κινήθηκαν σε επανάσταση, υπό των Ρώσων, οι οποίοι και κατέλαβαν τις Κυκλάδες. Οι νησιώτες προσέκλιναν με τους Ρώσους ευρισκόμενοι υπό την επιρροή του Πανελληνίως γνωστού κηρύγματος του ψευδοπροφήτη Αγαθάγγελου «περί ξανθού γένους» το οποίο κατέστρεψε τους Τούρκους. Η αρχηγία των Ρώσων διήρκησε τέσσερα χρόνια (1770-1774). Την εποχή αυτή την διοίκηση των νησιών την έχουν οι σύνδικοι και ο Κατζελάρης. Το 1772 βρίσκουμε στην Ίο τρεις συνδίκους τον Σπ. Βαλέτα, τον Χατζή Λοϊζο Νομικό και τον Γιώργο Βαρούχα ο οποίος υπέγραφε σαν σύνδικος και Κατζελάριος της Κοινότητας. Μετά την συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή τα νησιά επέστρεψαν στην τουρκική Κυριαρχία.
Γιώργος Σταυράκης
Συγγραφέας-Ποιητής
Μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Από το βιβλίο: Ίος Κυκλάδες – Παρελθόν, Παρόν & Μέλλον
