Ένας επίγειος παράδεισος, ένας αληθινός κήπος Εδέμ, μια δεύτερη Γη της Επαγγελίας. Και τι δεν παράγει! Όλα τ’ αγαθά βγαίνουν από το ευλογημένο του χώμα… Ανατολικά του κάμπου προβάλλει η οροσειρά του Ταϋγέτου και δυτικά το βουνό της Ιθώμης. Είναι ένα βουνό χαμηλό μα απότομο, με πελώριους κοφτούς βράχους. Η κορυφή του λέγεται Βουρκάνος, που σημαίνει ηφαίστειο με ύψος τα 800 μ. Εδώ λατρεύτηκε ο Ιθωμάτας Δίας.
Ονομάστηκε Ιθώμη από την παραμάνα του θεού Ιθώμη, που, μαζί με τη Νέδα, φρόντισαν τον νεογέννητο βασιλιά. Και σήμερα ο Ιθωμάτας Δίας αστράφτει και βροντάει μεσοκαλόκαιρο και φέρνει μεγάλες καταστροφές στην παραγωγή της Μεσσηνίας. Καθώς ο ουρανός είναι καταξάστερος, ξαφνικά γεμίζει από σύγνεφα κατάμαυρα κι όλα σκοτεινιάζουν. Φίδια οι αστραπές και κανόνια οι βροντές κάνουν τους Μεσσήνιους παραγωγούς να τρέχουν έξαλλοι στ’ αλώνια τους ή στα λιοστάσια, να προστατέψουν την απλωμένη σταφίδα ή τα ξερά σύκα, για να μην τα παρασύρει η νεροποντή. Όλη η περιοχή είναι κατάφυτη, νερά τρέχουν από παντού και στο χωριό, Μαυρομάτι μετά την Βαλύρα, μια βρυσομάνα ξεχύνει τα νερά της από τα σπλάχνα της γης, κάτω από ένα αιωνόβιο πλατάνι.
Είναι Καλλιρρόη Κρήνη, η «Κλεψύδρα». Από το νερό της πηγής σχηματίζεται το «ρέμα της Καλλιρρόης» που, μαζί με τ’ άλλα νερά των βροχών, γίνεται το ποτάμι της «Μαυροζούμενας» με το ωραίο βυζαντινό γεφύρι. Το Μαυρομάτι έχει χτιστεί στη θέση όπου υπήρχε, στα παλιά χρόνια, η αρχαία Μεσσήνη με το ισχυρό κάστρο.
Οι «Μεσσηνιακοί πόλεμοι», όπως ονομάστηκαν οι κατακτητικοί πόλεμοι των Σπαρτιατών με τους Μεσσηνίους, άρχισαν το 743 π.Χ. και τελείωσαν το 454 π.Χ. βάστηξαν 300 χρόνια. Οι Μεσσήνιοι αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν, μα στο τέλος αναγκάστηκαν να υποκύψουν και να υποταχθούνε στους Σπαρτιάτες που μπήκαν και κυρίεψαν την Ιθώμη, που για να εκδικηθούν τους προαιώνιους εχθρούς κατάστρεψαν το φρούριο και την πόλη από τα θεμέλια.
Οι Μεσσήνιοι αναγκάστηκαν να φύγουν από την ιερή γη των πατέρων τους και να πάνε στη Ναύπακτο, στην Ιταλία και σ’ άλλα μέρη. Στη Σικελία έχτισαν τη νέα πατρίδα τους, που έχει και σήμερα το όνομα Μεσσήνη… Κάθομαι στη πλατεία και αναλογίζομαι την ιστορία του τόπου. Στα ερείπια της Ιθώμης χτίστηκε το 396 π.Χ. η αρχαία Μεσσήνη.
Η πόλη ήταν όμορφη κι είχε καινούρια ακρόπολη στην κορυφή της Ιθώμης. Τα τείχη της είχαν περίμετρο εννιά χιλιόμετρα και το πάχος τους, 2,5 μέτρα. Ήσαν καμωμένα από τιτανόλιθο, που τον κουβαλούσαν από το βουνό της Ιθώμης.
Με τον εξω κόσμο η Μεσσήνη επικοινωνούσε με δυο μεγάλες πόρτες. Η μια βορινά η «Αρκαδική», επειδή έβλεπε προς την Αρκαδία, η άλλη ανατολικά η «Λακωνική», έβλεπε προς τη Λακωνία…
Ο Παυσανίας, που επισκέφθηκε τη Μεσσήνη στα 170 π.Χ. μας λέει πως, στην αγορά της, υπήρχε το άγαλμα του Δία και μια πηγή, που λεγόταν Αρσινόη. Η πηγή χρωστούσε τ’ όνομά της στην κόρη του μυθικού Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου. Υπήρχαν ακόμη τα ιερά του Ποσειδώνα και της Αφροδίτης, των Κουρητών, που φύλαγαν τον Δία, της Δήμητρας και αγάλματα της Ρέας, της Λαφρίας Αρτέμιδας, των Διοσκούρων, του Απόλλωνα, του Ασκληπιού, των Μουσών, του Ηρακλή, του Επαμεινώνδα και της θεάς Τύχης. Στην Αγορά βρισκόταν κι ένας χώρος που λεγόταν «ιεροθέσιο». Ήταν στολισμένο με αγάλματα θεών. Στο στάδιο βρισκόταν αγάλματα, είχε θέατρο και λίγο πιο πέρα απ’ αυτό τα «ιερά» των ξένων θεών, κυρίως της Αιγύπτου.
Στην Ακρόπολη βρισκόταν η πηγή της Κλεψύδρας και ο βωμός του Ιθωματά Δία με το άγαλμά του. Προς τιμήν του θεού γίνονταν μεγάλες γιορτές και αγώνες, τα «Ιθωμαία», όπως λέγονταν.
Τα ερείπια της αρχαίας Μεσσήνης, που έφεραν στο φως οι ανασκαφές, βλέπω να βρίσκονται σκόρπια στην περιοχή του σημερινού χωριού, άλλα είναι ακόμα θαμμένα στο χώμα και αρκετά κλάπησαν….
Πριν φτάσουμε στο χωριό, συναντούμε ερείπια από το τείχος. Αριστερά των ερειπίων του τείχους βρισκόταν η πηγή της Αρσινόης. Λίγο αριστερότερα από το δρόμο μας, διακρίνονται τα ερείπια του «Συνεδρίου», του Βουλευτηρίου δηλαδή, που έχει αναστηλωθεί. Δεξιά της Αγοράς φαντάζει το αρχαίο Θέατρο της Μεσσήνης. Έχει κι αυτό αναστηλωθεί στο μεγαλύτερο μέρος του και χρησιμοποιείται για παραστάσεις. Κάθομαι για λίγο να ξεκουραστώ στα εδώλια των κερκίδων του και νομίζω πως ακούω το χορό να τραγουδά κάτω στην ορχήστρα, στις παραστάσεις των «Ιθωμαίων». Στη βορειοδυτική πλευρά του Θεάτρου είναι τα ερείπια του «Πρυτανείου». Πέρα από το Πρυτανείο, κυλά τα νερά του το ρέμα της Καλλιρρόης. Στην απέναντι όχθη του και κοντά στο σημερινό κοιμητήριο του χωριού, βρισκόταν άλλοτε ο ναός του Ποσειδώνα… Είκοσι λεπτά από το Μαυρομάτι, φτάνουμε στις θέση Πόρτες. Βρισκόμαστε στην περίφημη «Αρκαδική Πύλη», που διατηρείται σε καλή κατάσταση κι έχει δυο εισόδους: η βόρεια βλέπει τη Μεγαλόπολη και η νότια την πόλη της αρχαίας Μεσσήνης. Βγαίνοντας από την Αρκαδική Πύλη, αντικρίζουμε μια πέτρινη σαρκοφάγο. Σ’ αυτή, κατά τη μεσσηνιακή παράδοση, είχε αποτεθεί η στάχτη του Αριστομένη. Ο Αριστομένης ήταν Βασιλιάς και ήρωας των αγώνων με τους Σπαρτιάτες… Ανεβαίνοντας το βουνό έφτασα στο «Διάσελο», όπου βρίσκεται το νέο μοναστήρι του Βουρκάνου, που χτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Εκεί υπήρχε και το ιερό της Λαφρίας Αρτέμιδας, που τη λατρεία της έφεραν στη Μεσσηνία οι επιστρέψαντες πρόσφυγες της Ναυπάκτου.
Το νέο μοναστήρι ήταν «ασύδοτο», με σουλτανική διαταγή και κανένας Τούρκος δεν είχε το δικαίωμα να το πειράξει.
Καθώς περιεργάζομαι τους χώρους του μοναστηριού, παντού βλέπω εντοιχισμένα διάφορα θραύσματα από παλιά μάρμαρα, που κουβαλήθηκαν από τον αρχαϊκό ναό της Αρτέμιδας, για να χτιστεί το μοναστήρι. Στη βόρεια είσοδο του, είναι εντοιχισμένος κι ένας θυρεός του «Ιπποτικού Τάγματος του Αγίου Ιωάννου», που πρωτοσυστάθηκε στα Ιεροσόλυμα από τους Σταυροφόρους και ευδοκίμησε στη Ρόδο ως το 1522.
Αφού ξεκουράστηκα κάτω από τη σκιά των μεγάλων δέντρων, που περιζώνουν το μοναστήρι, ξεκίνησα για την κορυφή της Ιθώμης. Φτάνω στην κορυφή, όπου και το παλιό μοναστήρι.
Το μοναστήρι της «Κορυφής» ή «Καθολικό», χτίστηκε στον ίδιο τόπο όπου άλλοτε βρισκόταν ο υπαίθριος βωμός του Ιθωματά Δία. Άγριοι και κοφτοί βράχοι, βγαλμένοι λες από ηφαίστειο, μας δίνει το χρώμα τους μια υπέροχη και σπάνια θέα… Σ’ αυτόν τον ιερό τόπο των αρχαίων, χτίστηκε το μοναστήρι της Κορυφής, που είναι αφιερωμένο στην Παναγία.
Το χτίσανε μερικοί εικονολάτρες καλόγεροι από το γειτονικό βουνό της Εύας. Οι καλόγεροι είδαν, από τις σκήτες τους, μια θυελλώδη νύχτα, την εικόνα της Παναγίας, να κρέμεται στα κλαριά ενός δέντρου φωτισμένη από ένα καντήλι. Όσο κι αν η θύελλα λυσσομανούσε, το καντήλι δεν έσβηνε. Συγκινημένοι από το θαύμα ανέβηκαν την άλλη μέρα στο βουνό κι αφού βρήκαν την εικόνα και το καντήλι, αποφάσισαν να χτίσουν, στο ίδιο μέρος, μοναστήρι.
Το Καθολικό χτίστηκε με οικοδομικό υλικό που πάρθηκε από την αρχαία Μεσσήνη. Στα θεμέλιά του βλέπει κανείς κομμάτια από αρχαίες κολόνες δωρικού ρυθμού και ρωμαϊκές επιγραφές.
Από τα κειμήλια του μοναστηριού της Κορυφής το πολυτιμότερο είναι η μικρή εικόνα της Παναγίας. Θεωρείται μια από τις πέντε εικόνες που έφτιαξε ο Ευαγγελιστής Λουκάς με κερί και μαστίχα.
Το Καθολικό έχει εγκαταλειφθεί από το 1950.Το πανηγύρι του γίνεται το Δεκαπενταύγουστο. Η εικόνα λιτανεύεται και μεταφέρεται στη γειτονική πόλη του Νησιού (Νέα Μεσσήνη)…
Η περιήγηση τελείωσε και εγώ κρατάω στα χέρια μου δάφνη και ακακία, νερό, λάδι και σιτάρι της περιοχής. Κρατάω στη σκέψη μου την κύκνεια ιαχή της παρακμής τόσων ωραίων πραγμάτων των παλαιών ημερών. Σκέφτομαι την σκύλευση εκείνης της εποχής, τα πεδία των μαχών από θρεμμένα όρνια… Ακούω της καρδιάς μου τις φωνές και πορεύομαι. Οι γραμμές των βουνών σε ελλειπτικούς κύκλους, σε ανοιχτό πεδίο γεμάτο ζωή. Μικρό βουνό αλλά γεμάτο μυρουδιές, χρώματα και ήχους πολλούς, όπου πάνω τους ακουμπά η ηρεμία. Άγιο χώμα, θέλγητρα, φως ελπίδας…
Σερνοδίπλωσε η μέρα με έναν αχό σα χάδι και ο ήλιος τον χώρο έσβησε ανεβάζοντας τον αποσπερίτη. Είναι πλέον νύχτα, εγώ φυλάω τα χρώματα, τις μυρουδιές αυτού του υπέροχου μικρού βουνού γυρνώντας σε μια πόλη ρημαγμένη…
Σωτήρης Νικολακόπουλος
Συγγραφέας
Μέλος της "Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών"
