Αν θελήσουμε να τους κάνουμε αντικείμενο, χάνονται. Παραταύτα υπάρχουν, όπως υπάρχουμε και εμείς που βιώνουμε το χώρο και το χρόνο και σχηματίζουμε χωροχρονική αντίληψη. Η αντίληψη του χώρου θέτει ταυτόχρονα και την αντίληψη του χρόνου.
Η αντίληψη του χώρου, των αντικειμένων και των φαινομένων που υπάρχουν ή λαμβάνουν χώρα μέσα σ’ αυτόν, συνοδεύεται από την αντίληψη της διάρκειας. Τα φαινόμενα είναι οι αλλαγές, οι μεταβολές μέσα στο χώρο. Κάθε αλλαγή, κάθε γένεση, αλλοίωση, αύξηση και φθορά, κάθε μεταβολή και διαδοχή γίνεται αντιληπτή ως κίνηση. Η κίνηση και η ροή είναι ο κανόνας της ζωής και της ψυχής: κίνηση είναι το γνώρισμα του εξωτερικού κόσμου και το χαρακτηριστικό, επίσης, της συνειδήσεως. Με την κίνηση και τη μεταβολή, τη ροή και τη διαδοχή γεννιέται η αντίληψη του χρόνου.
Η απόσταση (στο χώρο) και η διάρκεια (στο χρόνο) δεν είναι ποσοτικά μεγέθη και λογιστικά μήκη, αλλά ποιοτικές μορφές, βιώματα της συνειδήσεως η οποία επινοεί ποικίλους τρόπους αντικειμενικού καθορισμού. Η βαθύτατη σχέση ανάμεσα στην αντίληψη του χώρου και του χρόνου εκφράζεται στην καθημερινή δοσοληψία, παρατηρεί ο μεγάλος σύγχρονος φιλόσοφος Μ.Χάϊντεγκερ: Λέμε: έως εκεί είναι όσο «ένας περίπατος», όσο «ένα άλμα γάτας», μία «σπορά», ένα «πετροβόλημα» ή ένα «τσιγάρο δρόμος»! Αλλά και όταν χρησιμοποιούμε σταθερά μέτρα και λέμε: «έως το σπίτι είναι μισή ώρα», αυτό το μέτρο πρέπει να νοηθεί ως εκτίμηση. Μισή ώρα δεν είναι 30΄, αλλά μία διάρκεια που δεν έχει πράγματι μήκος με την έννοια της ποσοτικής εκτάσεως. Η διάρκεια αυτή ερμηνεύεται εδώ με βάση τις καθημερινές φροντίδες και πράξεις.
΄Ετσι οι καθημερινές φροντίδες, η κοινή δοσοληψία εναλλάσσει δικαιολογημένα τη χρονική διάρκεια και έκταση με τη χωρική απόσταση: η αγωνία για ένα αγαπημένο πρόσωπο μάς φέρνει συνεχώς κοντά του, έστω κι αν αυτό βρίσκεται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά μας, μηδενίζει την χωρική και χρονική απόσταση και παροντοποιεί το απώτατο. Επτά ή οκτώ χρόνων διακυβέρνηση συμπυκνωμένης αθλιότητας, σκανδάλων, ψεύδους, απάτης και ηθικού ξεπεσμού φαίνεται μεγαλύτερη από μία σαραντάχρονη συνετή και δημιουργική διακυβέρνηση. Ο ευχάριστος χρόνος «πετάει», ο ανιαρός «σκοτώνει»!
Γρηγόριος Κωσταράς
Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
