Αυτά τα γεμάτα θλίψη και παράπονο λόγια του Αθανασίου Διάκου τα διέσωσε ο λαός μας και ο ιστορικός Κων/νος Παπαρρηγόπουλος. Μόνο ο Διάκος μπορεί να συγκριθεί με τον άξιο και δοξασμένο Οδυσσέα Ανδρούτσου. Ο πρώτος προσπάθησε να σταματήσει τις ορδές του Ομέρ Βρυώνη στην Αλαμάνα στις 22-23 Απριλίου 1821, πέφτοντας ηρωικά για την ελευθερία και ο δεύτερος πήρε την εκδίκησή του στο Χάνι της Γραβιάς στις 8 Μαΐου 1821.
Ο ποιητής λαός στιχούργησε επιτυχώς: «Τ’ Ανδρούτσου η μάνα χαίρεται, του Διάκου καμαρώνει, / πόχουν παιδιά στην κλεφτουριά, γιους καπεταναραίους. / Τ’ Ανδρούτσου η μάνα ρώταγε αρματολούς και κλέφτες: / – Μην είδατε το γιόκα μου, τον καπετάν Ανδρούτσο; / – Ανδρούτσος φ’λάει τη Γραβιά, Διάκος την Αλαμάνα». Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ιερός τόπος της Αλαμάνας, στον οποίο ο γενναίος Διάκος αντιμετώπισε τα φουσάτα του Ομέρ Βρυώνη, είναι ιστορικός. Πολύ κοντά είναι οι Θερμοπύλες, στις οποίες το 480 π.Χ. ο Λεωνίδας με τους τριακόσιους πολεμιστές του και τους επτακόσιους Θεσπιείς, αντιμετώπισαν τις στρατιές των Περσών και δίδαξαν τον κόσμο πώς προστατεύεται η ελευθερία.
Εκεί, στις όχθες του Σπερχειού ποταμού ο βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Ουρανός κατανίκησε και διέλυσε τον βουλγαρικό στρατό του Σαμουήλ, ο οποίος ερήμωνε και λεηλατούσε τη χώρα. Πρέπει να υπομνησθεί, επίσης, ότι στη μάχη της Αλαμάνας (Χαλκομάτα) σκοτώθη ο άξιος ιεράρχης Ησαΐας, επίσκοπος Σαλώνων, πολεμώντας για την ελευθερία των Ελλήνων: «Πουλάκι πήγε κι έκατσε πάν’ στον Προφήτη Ηλία / και με θλιμμένη τη λαλιά λέγει στους Ρουμελιώτες : / – Σκοτώσαν το Δεσπότη σας το μέγα Ησαΐα / στης Χαλκομάτας την πλαγιά με το Θανάση Διάκο». Στο ίδιο μέρος τραυματίστηκε και ο Πανουργιάς, ο δοξασμένος αρματολός των Σαλώνων: «Το πού βροντούν τα χαϊμαλιά, το πού βροντούν τ’ αλύσια; / – Στου Πανουργιά τα γόνατα, στου Πανουργιά τη μέση, / εκεί βροντούν τα χαϊμαλιά, εκεί βροντούν τ’ αλύσια». Αλλά, ας δούμε τώρα πώς ο ποιητής λαός στιχούργησε τη μάχη της Αλαμάνας και τη θυσία του ήρωα Θανάση Διάκου:
“ Τρία πουλάκια κάθουνταν ψηλά στη Χαλκουμάτα,/ το ’να τηράει τη Λειβαδιά και τ’ άλλο το Ζητούνι,/ το τρίτο το καλύτερο μοιριολογάει και λέει:/ – Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα./ Μην ο Καλύβας έρχεται, μην ο Λεβεντογιάννης;/
– Ν-ουδ’ ο Καλύβας έρχεται, ν-ουδ’ ο Λεβεντογιάννης,/ Ομέρ Βρυώνης πλάκωσε με δεκαοχτώ χιλιάδες/ Ο Διάκος σαν τ’ αγροίκησε πολύ του κακοφάνη./ Ψιλή φωνήν εσήκωσε, τον πρώτο του φωνάζει./– Τον ταϊφά μου σύναξε, μάσε τα παλικάρια,/ Δώσ’ τους μπαρούτη περισσή και βόλια με τις χούφτες,/ γλήγορα για να πιάσουμε κάτω στην Αλαμάνα,/ που ’ναι ταμπούρια δυνατά κι όμορφα μετερίζια./ Παίρνουνε τ’ αλαφρά σπαθιά και τα βαριά τουφέκια,/ στην Αλαμάνα φτάνουνε και πιάνουν τα ταμπούρια./– Καρδιά, παιδιά μου, φώναξε, παιδιά, μη φοβηθείτε,/ σταθείτε αντρειά σαν Έλληνες και σα Γραικοί σταθείτε./ Ψιλή βροχούλα ν-έπιασε κι ένα κομμάτι αντάρα,/ τρία γιουρούσια ν-έκαμαν, τα τρία αράδα αράδα./ Έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες/ Τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες./ Βουλώσαν τα κουμπούρια του κι ανάψαν τα τουφέκια,/ κι ο Διάκος εξεσπάθωσε και στη φωτιά χουμάει,/ ’ξήντα ταμπούρια χάλασε κι εφτά μπουλουκμπασήδες./ Και το σπαθί του κόπηκε ανάμεσα απ’ τη χούφτα/ και ζωντανό τον έπιασαν και στον πασά τον πάνουν./ Χίλιοι τον παν από μπροστά και χίλιοι από κατόπι./ Κι ο Ομέρ Βρυώνης μυστικά στον δρόμο τον ερώτα:/ – Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου, την πίστη σου ν’ αλλάξεις,/ να προσκυνήσεις στο τζαμί, την εκκλησιά ν’ αφήσεις;/ Κι εκείνος τ’ αποκρίθηκε και στρίφτει το μουστάκι:/ – Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας, μουρτάτες, να χαθείτε!/ Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε ν’ αποθάνω./ Α θέλετε χίλια φλωριά και χίλιους μαχμουτιέδες,/ μόνον εφτά μερών ζωή θέλω να μου χαρίστε,/ όσο να φτάσει ο Οδυσσεύς και ο Θανάσης Βάγιας./ Σαν τ’ άκουσε ο Χαλίλμπεης, αφρίζει και φωνάζει:/ – Χίλια πουγκιά σας δίνω ’γω κι ακόμα πεντακόσια,/ το Διάκο να χαλάσετε, το φοβερό τον κλέφτη,/ γιατί θα σβήσει την Τουρκιά κι όλο μας το ντοβλέτι./ Το Διάκο τότε παίρνουνε και στο σουβλί τον βάζουν,/ ολόρτο τον εστήσανε κι αυτός χαμογελούσε,/ την πίστη τους τους ύβριζε, τους έλεγε μουρτάτες./
– Σκυλιά, κι α με σουβλίσετε, ένας Γραικός εχάθη./ Ας είν’ ο Οδυσσεύς καλά και ο καπετάν Νικήτας,/ που θα σας σβήσουν την Τουρκιά κι όλο σας το ντοβλέτι”.
Σημειώσεις: α) Χαλκομάτα = χωριό στον δρόμο προς Άμφισσα, το οποίο κατείχε το σώμα του Πανουργιά και το οποίο το πρώτον έπληξαν οι Τούρκοι, στραφέντες μετά κατά του Διάκου. β) Ζητούνι = η Λαμία. γ) Καλύβας, Λεβεντογιάννης = Οπλαρχηγοί του Διάκου, οι οποίοι έπεσαν ηρωικώς στη γέφυρα της Αλαμάνας. δ) Ταϊφάς = το σώμα, η πολεμική ομάδα (λ. αραβική). ε) ανάψαν τα τουφέκια = πυρακτώθηκαν. στ) Μαχμουτιές = χρυσό νόμισμα τούρκικο, ονομασθέν ούτως από του Σουλτάνου Μαχμούτ του Α' (1730-1754). ζ) Θανάσης Βάγιας = Έλληνας έμπιστος του Αλή πασά των Ιωαννίνων. Είχε καταστεί χειρότερος και από τους Τούρκους. Ιστορικοί και χρονικογράφοι σημειώνουν με τα πιο μελανά γράμματα τη δράση του κοντά στον τύραννο. Ο Μακρυγιάννης γράφει ότι κατά το κτίσιμο του κάστρου έδερνε ανηλεώς τους Έλληνες.
Ο στίχος φαίνεται εφθαρμένος και εσφαλμένος. Ναι μεν ο Θανάσης Βάγιας ήταν φίλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου, αλλά ποτέ δεν θα μπορούσε να βοηθήσει τον Διάκο. Παρέμεινε στα Γιάννενα για περίπου 10 μήνες μετά την Αλαμάνα, μέχρι τον θάνατο του Αλή και αιχμαλωτίστηκε από τον Χουρσίτ. Άλλωστε, όπως παρατηρεί ο Νικόλαος Πολίτης ο Θανάσης Βάγιας εμφανίζεται μόνο σε μία παραλλαγή του τραγουδιού. η) Χαλίλ Μπέης = εντόπιος Λαμιεύς αξιωματούχος, ο οποίος φοβήθηκε μήπως σωθεί με χάρη του Ομέρ Βρυώνη ο Διάκος. Έτσι έπεσε στα πόδια του και του Κιοσέ Μεχμέτ, ικετεύοντας τη θανάτωση του Διάκου με σκληρό θάνατο. θ) ντοβλέτι = το κράτος, η κυβέρνηση. ι) ο καπετάν Νικήτας = Ο Νικηταράς, ο οποίος ηγούμενος εκστρατευτικού σώματος πήγε στην Ανατολική Ρούμελη δύο μήνες μετά την Αλαμάνα (ο στίχος αυτός δείχνει ότι το τραγούδι μάλλον εποιήθη μήνες μετά τον θάνατο του Διάκου).
Αυγερινός Ανδρέου
Συγγραφέας-Ποιητής
Μέλος του ΔΣ της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών
