Κατά μία άλλη άποψη ο χρόνος νοείται ως η απροσδιόριστη και μη αναστρέψιμη κατάσταση που προκύπτει από την «κίνηση» του συμπαντικού γίγνεσθαι ( αέναη κοσμογονία ). Δεδομένου ότι ο χρόνος είναι …άχρονος (ένα άλλο προσωνύμιο του είναι η «Διάρκεια») και η υπόσταση του άγνωστη, η όποια υποκειμενική προσέγγιση του μπορεί να γίνει αποδεκτή, εφόσον δεν προσκρούει σε απαγορευτικούς κανόνες της επιστήμης.
Ο Χρόνος στενά συνυφασμένος με τη ζωή του ανθρώπου και του σύμπαντος. Εμφανίζεται ως συνειδησιακή κατάσταση κατά πρώτον στην Ελληνική Μυθολογία. Ο μύθος, ως αλληγορική αλήθεια, μορφοποιεί το χρόνο. Ο αρχέγονος χρόνος μορφοποιείται ως Τιτάνας, πρωτότοκο τέκνο του πρώτου ζεύγους θεών του Ουρανού και της Γαίας, με το όνομα Κρόνος. Σύζυγος του το δεύτερο τέκνο, η Τιτανίδα Ρέα, ετυμολογικά από το ρήμα ρέω, που σημαίνει κίνηση και είναι μόνιμη συνοδός του Κρόνου. Στους Ορφικούς ύμνους η αναφορά στον Κρόνο (χρόνο) εμφανίζεται κατά κόρο. Αξίζει να αναφέρουμε λίγες γραμμές από τον ύμνο του Κρόνου.
Ορφικός Ύμνος 13 ΚΡΟΝΟΥ θυμίαμα. Στύραξ (θυμάρι)
«Ω Κρόνε αειθαλή, πατέρα όλων των μακάριων θεών
και των θνητών ανθρώπων,
άλκιμε Τιτάνα, αμίαντε, με το μέγα σθένος.
Εσύ που δίνεις τέλος και αρχή σε κάθε τι,
κι έχεις άρρηκτους δεσμούς με τον άπειρο κόσμο,
αιώνιε Κρόνε, πατέρα των πάντων (παγγενέτωρ),
Kρόνε ποικίλων μύθων (ποικιλόμυθε),
βλαστάρι της Γης, γέννημα του πάναστρου Ουρανού ,
που είσαι ομόκλινος της Ρέας,
σεμνέ Προμηθέα, που κατοικείς
σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου,
γενάρχη, κρυψίνου, κυρίαρχε.
Άκουσε την παράκληση μας και χάρισε μας
παντοτινή γαλήνη και άμεμπτο τέλος ζωής.»
Ο αριστουργηματικός αυτός ύμνος, που γράφτηκε πριν από 13.000 έτη περίπου, κατά την εκτίμηση ελληνοκεντρικών συγγραφέων, αποτελεί την απόλυτη τεκμηρίωση της ερμηνείας του μύθου ως πραγματικότητα και πλήρη επιστημονική ερμηνεία του ορισμού του χρόνου. Παράλληλα αποτελεί μία ακόμη περίτρανη απόδειξη της μοναδικής σε μέγεθος μεγαλοπρέπειας του ανυπέρβλητου αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Η Ελληνική Μυθολογία με το μέγα βάθος και πλάτος στα θέματα κοσμοαντίληψης και κοσμοθεωρίας, δεν σταματάει στον Ορφικό ύμνο μόνο.
Συνεχίζει διατυπώνοντας το μύθο του πατέρα Κ(χ)ρόνου, που τρώει τα παιδιά του, επιβεβαιώνοντας με τον καλύτερο τρόπο το συμπαντικό νόμο της γέννησης και του θανάτου των πάντων.
Ο Χρόνος έχει τον πρώτο λόγο και τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις μυθολογίες των λαών. Κατά την Αιγυπτιακή μυθολογία η θεά Νούτ, μητέρα του Ήλιου, τον έτρωγε τη νύκτα και τον ξερνούσε το πρωί. Η Ινδική μυθολογία ταυτίζει το χρόνο με το θεό Σίβα, που σέρνει τον κοσμικό χορό, δηλ. τη συνεχή ροή του χρόνου. Κατά παρόμοιο περίπου τρόπο παρουσιάζουν οι μυθολογίες των λαών της Ανατολής ,της Αφρικής της Ευρώπης, και της Αμερικής.
Η μεγάλη Σχολή των Προσωκρατικών φιλοσόφων ( Θαλής, Αναξίμανδρος, Ηράκλειτος, Πυθαγόρας, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, Δημόκριτος και άλλοι ) έδωσαν τη δική τους ερμηνεία περί χρόνου, με πυρήνα της έννοιας το «αείρροο», το μεταβάλλεσθαι και το αναγενάσθαι», θέτοντας τις βάσεις για την προβληματική του χρόνου.
Ο Πλάτων διατυπώνοντας «τον κόσμο των ιδεών» υποστηρίζει ότι τα τρία στάδια του χρόνου ήτοι παρόν, παρελθόν και μέλλον, εκφράζουν αντίστοιχα το γίγνεσθαι, τη μεταβλητικότητα των πάντων και τις κινήσεις αστέρων και πλανητών.
Ο πανεπιστήμων Αριστοτέλης εμβαθύνει περισσότερο. Στις περί «κινήσεως αρχές του» διατυπώνει ότι ο χρόνος είναι απότοκο της κίνησης και της μεταβολής. Στο έργο του «τα Φυσικά» διατυπώνει ότι η γέννηση και ο θάνατος, δηλ. το αέναον γίγνεσθαι, συνδέονται άμεσα με το χρόνο, ο οποίος είναι αείζωος, αίδιος δηλ. παντοτεινός χωρίς αρχή και τέλος. Οι μεταβολές είναι διαφορετικές, «ο χρόνος» αμετάβλητος.
Με βάση τις αρχές των Προσωκρατικών, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής φυσικής φιλοσοφίας (Κοπέρνικος, Κέπλερ, Καρτέσιος, Νεύτων) διαμόρφωσαν τη βάση για τη δημιουργία της σύγχρονης κλασσικής φυσικής. Οι φυσικοί του 20ου αι. (Αϊνστάιν, Πλάνκ, Ντε Μπρολί, Μπόρ, Χάιζεμπεργκ, Τέσλα), συνεχίζουν το έργο των προκατόχων τους και προσθέτουν τη νέα έννοια του διαχωρισμού του χώρου και του χρόνου. Τελικά εκείνο που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι η σύγχρονη επιστημονικά αποδεκτή υποδιαίρεση μέτρησης του χρόνου σε «μικροδευτερόλεπτα» (1/1.000 – ένα χιλιοστό του δευτερόλεπτου) και «νανοδευτερόλεπτα» ( 1/1.000.000 – ένα εκατομμυριοστό του δευτερόλεπτου).
H σύλληψη του ασύλληπτου χρόνου, περνάει μέσα από την έννοια της ύπαρξης, δηλ. από την πραγματικότητα και από την «εν δυνάμει ύπαρξη», ήτοι από κάθε τι που θα εξελιχθεί σε πραγματικότητα π.χ το έμβριο, το οποίο θα εξελιχθεί σε έμβιο ον, δηλ. σε υποκείμενο. Ας δεχθούμε προσωρινά, ότι ο χρόνος είναι υπαρκτός. Στην περίπτωση αυτή ο χρόνος σε σχέση με τον άνθρωπο είναι ο ορίζοντας, το προσδόκιμο της ζωής, που εκφράζει ποσότητα δηλ. χρονικότητα. Αν όμως δεχθούμε ότι δεν υπάρχει χρόνος, διότι χάνεται μεταξύ παρελθόντος που έχει περάσει - ξεχασθεί και μέλλοντος, που είναι άγνωστο, τότε υπάρχει το παρόν, που προσδιορίζεται ως οριακή στιγμή, το γνωστό «Νυν» του Αριστοτέλη. Δεχόμενοι ωστόσο την ύπαρξη της κίνησης, η οποία είναι ελέγξιμη και μετρήσιμη, δεχόμεθα εμμέσως και την ύπαρξη του χρόνου, με την επίσης ιδιότητα της μέτρησης. Ότι δηλ. δεχόμεθα και με το άπειρο, το οποίο είναι μεν απροσδιόριστο, αλλά υπαρκτό.
Μετά την όποια αποδοχή της έννοιας του χρόνου έπονται οι διακρίσεις του.
Αντικειμενικός χρόνος. Ο έξω-κόσμος μας ήτοι η φύση, τα φυσικά φαινόμενα, οι πολιτιστικές και κοινωνικές επιδράσεις, γενικώς το Γίγνεσθαι.
Υποκειμενικός χρόνος. Ο έσω-κόσμος μας, η νόηση, ο χρόνος ως συνειδησιακή κατάσταση, γενικώς, το Είναι.
Αστρικός χρόνος. Ο χρόνος που σχετίζεται με το χωρόχρονο, την τέταρτη διάσταση.
Μαθηματικός χρόνος. Ο γήινος, ο ημερολογιακός χρόνος.
Ψυχολογικός χρόνος. Εκείνος που επηρεάζεται από τις ψυχολογικές μας διαθέσεις και μάς φαίνεται ότι άλλοτε τρέχει γρήγορα και άλλοτε ότι οι δείκτες του ωρολογίου έχουν κολλήσει.
Bιολογικός χρόνος. Είναι το βιολογικό μας ρολόι, το οποίο ρυθμίζει και καθορίζει τον ημερήσιο κύκλο της ζωής μας. Ευρίσκεται στον εγκέφαλο, πάνω από το οπτικό χίασμα, γνωστό ως επιχιασματικός πυρήνας, ο οποίος έχει άμεση συνάφεια με την επίφυση το γνωστό κωνάριο. Το φως που απορροφάται από τα οπτικά κύτταρα του αμφιβληστροειδή συμβάλλει ουσιαστικά στο συγχρονισμό του ρυθμού των ωρολογιακών μας γονιδίων.
Ελεύθερος χρόνος. Είναι ο επιλεκτικά διαθέσιμος χρόνος, ο οποίος εξασφαλίζει ανάπαυλα από την καθημερινή κόπωση και ψυχική ηρεμία με την αποβολή της πίεσης (στρές), που προέρχεται από το επαγγελματικό και οικογενειακό άγχος. Η εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου θεωρείται απαραίτητη, αλλά δυστυχώς είναι συνδεδεμένος με την «ελευθερία της βουλήσεως», η οποία τείνει σε εξαφάνιση, λόγω των συνεχώς αυξανόμενων προσωπικών υποχρεώσεων προς το οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό περιβάλλον. Σημειωτέον ότι η εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου και ο σωστός τρόπος διαχείρισης του, αποτελούν σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της ατομικής προσωπικότητας.
Σε μια οποιαδήποτε Ομάδα φιλοσοφούντων επιδιώκεται η πλέον δημιουργική διαχείριση αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Οι παράγοντες που συμβάλλουν προς τούτο είναι.
Η επικοινωνία, ο προβληματισμός, η αναζήτηση και η διατήρηση, φιλικού και πνευματικού δεσμού, σε βαθμό «έξης», που αποτελεί προιόν μακροχρόνιας σχέσης και συνεργασίας.
Η ανταλλαγή απόψεων και βιβλίων συγγραφικού έργου των μελών και τρίτων.
Η ανάγνωση κειμένων της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, της Λογοτεχνίας και λοιπών ποιοτικών κειμένων, και ακολουθούν σχόλια, διαλογική συζήτηση και κριτική.
Τα διαλείμματα για χαλάρωση, με απαλή, ευχάριστη μουσική, η με παράλληλη παρακολούθηση.
Το φιλικό περιβάλλον, ιδιόκτητο η μη χώρο, που συνεδριάζει η Ομάδα και το πολιτισμένο κλίμα διαλεκτικής, που διέπει τα μέλη της.
Ο χρόνος διαλογισμού και αυτοκριτικής μετά το πέρας κάθε συνεδρίας.
Οι συσσωρευμένες εμπειρίες που αποκτήθηκαν από την καλλιέργεια του Λόγου και τη συλλογική προσπάθεια της ομάδας.
Η ευχάριστη αίσθηση προσμονής για την επόμενη συνάντηση.
Συμπερασματικά, ο Χρόνος θεωρείται συνειδησιακή-υποκειμενική κατάσταση, συνεχώς μεταβαλλόμενη, ανάλογα με την ποιοτικά πνευματική αναβάθμιση του ατόμου. Ο χρόνος είναι δημιουργός και καταστροφέας, αλλά ταυτόχρονα και πολύτιμος. Το επιβεβαιώνουν το Δελφικό παράγγελμα « χρόνου φείδου» και το γνωστό απόφθεγμα «ο χρόνος είναι χρήμα».
Η εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου και η δημιουργική διαχείριση του, έχει αποδειχθεί πως γαληνεύει την ψυχή, εξασφαλίζει πνευματική ευεξία και ψυχική ανάταση.
Κωνσταντίνος Γεωργίου
Ποιητής - Συγγραφέας - Οικονομολόγος
Από το βιβλίο "ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΝ ΙΔΕΩΝ- Ο ελεύθερος λόγος"
Εκδόσεις Κωσταρά - Αθήνα 2015