Μια πέτρινη σκάλα οδηγεί τα βήματά μου σε μια καθοδική πορεία, αργά, στωικά, με μια διάθεση εσώτερης αναζήτησης, όσο πλησιάζω, τόσο πιο έντονη γίνεται η μυρωδιά από θυμιάματα που ξεχύνονται στο χώρο λες και θέλουν να ξορκίσουν το κακό, να εξαγνίσουν την πύλη της πέτρινης στοάς που δέχεται στους κόλπους της μαζί με τους υπόλοιπους θεατές κι εμένα.

« Παρακαλώ καθοδηγήστε με στο μονοπάτι της Σοφίας» αυτός είναι ο πρώτος ψαλμός που ακούγεται συνοδεία απόκοσμων ήχων και η « Θιβετιανή Βίβλος των Νεκρών» ξεδιπλώνει τη βαθύτερη γνώση της.

Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Τσιάμης για μια ακόμη φορά πρωτοπορεί και καινοτομεί καθώς το θεατρικό του εγχείρημα είναι σπουδή πάνω στο φιλοσοφικό και

μεγαλειώδες ερώτημα της ύπαρξης, της μετάβασης, της μεταθανάτιας πορείας της ψυχής.

Το υπαρξιακό αυτό ερώτημα, απασχολεί τον άνθρωπο από γενέσεως κόσμου, τι είναι η ψυχή και τι συμβαίνει σε αυτήν μετά θάνατον, δεν υπάρχει θρησκεία που να μην έχει ασχοληθεί με αυτό το ερώτημα.

Ο Πλάτωνας στο έργο του « Φαίδων» το οποίο είναι αφιερωμένο στις τελευταίες στιγμές του Σωκράτη, υιοθετεί το Πυθαγόρειο και Ορφικό δόγμα της μετεμψύχωσης, δηλαδή ο άνθρωπος αποτελεί ένωση ενός φθαρτού – θνητού σώματος και μιας αθάνατης ψυχής, ώστε το σώμα του να είναι διαρκώς σε μια αέναη μεταβολή, ενώ η ασώματη, άφθαρτη και αιώνια ψυχή του είναι από την ίδια τη φύση της συγγενής με τις Ιδέες.

Η γνώση επομένως των Ιδεών επιτυγχάνεται όταν η αθάνατη ψυχή, απαλλαγεί από το σώμα, ωστόσο είναι εφικτό αυτό να συμβεί και κατά την επίγεια διαδρομή της, αν κατορθώσει να επιβληθεί στο σώμα με το δικό της νόμο και ν’ αποφύγει τους περισπασμούς του, τότε παραγκωνίζει τα δεδομένα των αισθήσεων

χρησιμοποιώντας μόνο τη νόηση, αυτή η έγκυρη γνώση κατά τον Πλάτωνα είναι η « Ανάμνηση».

Η ενσάρκωση πλέον της ψυχής επαναφέρει στη μνήμη της άμεση θέαση των Ιδεών που βίωσε όταν απαλλάχθηκε από το σώμα.

Γι’ αυτό η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο από μια διαδικασία βαθμιαίας ανάμνησης των λησμονημένων γνώσεων της ψυχής, αυτό που πολύ αργότερα οι φιλόσοφοι της Δύσης θα ονομάσουν a priori γνώση.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Πλάτωνα, η ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη.

Το κατώτερο αυτών είναι το « επιθυμητικό» είναι η βάση των επιθυμιών και των ηδονών.

Το δεύτερο είναι το «θυμοειδές» η έδρα του πάθους και το τρίτο το ανώτερο όλων το « λογιστικό», αυτό είναι το αθάνατο μέρος της ψυχής που περιλαμβάνει το λογικό και την ορθή κρίση.

Αυτά τα τρία μέρη της ψυχής στον άνθρωπο βρίσκονται συνεχώς σε μια διαρκή πάλη.

Ο Σωκράτης ήταν απόλυτα συμφιλιωμένος με το θάνατο γιατί για τον φιλόσοφο ο θάνατος δεν είναι συμφορά, είναι απελευθέρωση, είναι αναγέννηση από το βασάλτη σώμα, η φιλοσοφία η ίδια είναι μια μελέτη θανάτου, είναι μια υπέρβαση.

Ως έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε την σκηνοθετική ματιά του Δημήτρη Τσιάμη απέναντι στη « Θιβετιανή Βίβλο των Νεκρών», υπερβατική.
Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Τσιάμης έχοντας στα χέρια του ένα έργο που μόνο θεατρικό δεν είναι, καθιστά ακόμα πιο δυσχερή, απαιτητική και συνάμα υψηλού επιπέδου αισθητικής και έκφρασης τη θεατρική και σκηνοθετική του δόμηση, καλείται να δραματοποιήσει ένα φιλοσοφικό κείμενο, να στοχαστεί, να φτάσει σε νιρβάνα, να εκστασιαστεί μέχρι να συστήσει μια μεγαλειώδη παράσταση, έναν ύμνο στη ζωή και συνάμα ένα ταξίδι στο φοβικό άγνωστο, να το οικειοποιηθεί, να το αγκαλιάσει, να το απενοχοποιήσει, να το ξεπεράσει, να φτάσει στο επέκεινα της ψυχής, στο ανεξερεύνητο επίπεδο που συγκεντρώνει όλη τη Σοφία της γνώσης και τη δυναμική της ελευθερίας από τα βασανιστικά δεσμά του ψευδώς πολιτισμένου κόσμου.

Το Μπάρντο – Τοντόλ ή αλλιώς η «Θιβετιανή Βίβλος των νεκρών» δημιουργήθηκε ως ένα εγχειρίδιο για τον άνθρωπο με οδηγίες για την ώρα του θανάτου. Όμως στην πραγματικότητα είναι ένας οδηγός όχι μόνο για τον μεταστάντα, αλλά και για τον ζωντανό πώς να ανακαλύψει την πορεία προς τη Θέωση και να συμφιλιωθεί με την ιδέα του θανάτου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ο λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ Timothy Leary πειραματίστηκε με την ψυλοκιβίνη για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως οι παραισθησιογόνες ουσίες έχουν επίδραση στη διερεύνηση της ανθρώπινης συνείδησης στη συνέχεια μαζί με τον Richard Alpert ο οποίος υπήρξε συγγραφέας αλλά και πνευματικός δάσκαλος και τον δόκτορα Ralph Metzner συνεργάστηκαν στην ψυχεδελική έρευνα και κατόρθωσαν να κάνουν μια πολύ σημαντική ανάλυση της Θιβετιανής Βίβλου των Νεκρών – Μπάρντο – Τοντόλ που σημαίνε η « Απελευθέρωση μέσω Ακούσματος στη μετά θάνατον Κατάσταση» ισχυριζόμενοι πως η ελεύθερη συνείδηση αρκεί να ακούσει μόνο και να θυμηθεί τις διδασκαλίες, προκειμένου να λυτρωθεί.

Ο Δημήτρης Τσιάμης από το πρώτο λεπτό παίρνει στα χέρια του το έργο με σεβασμό, με προσοχή, με ενδιαφέρον για μελέτη, για ανακάλυψη, με διάθεση να εντρυφήσει και να βιώσει προσωπικά το τελετουργικό της Βίβλου, να ενστερνιστεί τις οδηγίες της για την ανθρώπινη ψυχή, ακροβατεί ανάμεσα στον κόσμο της Δύσης , στο Βουδισμό και στα στερεοτυπικά πρότυπα που καταδυναστεύουν αιώνες την ανθρώπινη ύπαρξη βυθίζοντάς τη στο έρεβος του φόβου για να φτάσει σε μια παράσταση κορωνίδα δημιουργικής πνοής, μια παράσταση μυσταγωγική που μοιράζεται ως αντίδωρο στους θεατές για τη μετάληψη της ίδιας της αναγέννησης, της ύψωσης στο Υπέρτατο Φως, το ακτινοβόλο, το εξαγνιστικό και της πορείας προς

αυτό μέσα από τα δαιδαλώδη στάδια τα οποία οι ψυχές ταλανίζονται και πελαγοδρομούν μέχρι να φτάσουν στο Ειρηνικό Φως μακριά από τις Θεότητες του σκότους, μέχρι την εντελέχεια όπως υποστήριζε κι ο Αριστοτέλης πως κάθε ον φτάνει στην τελειότητα όταν από « εν δυνάμει όν» γίνεται « εν ενεργεία όν».
Επί σκηνής βρίσκονται ο Δημήτρης Τσιάμης ο οποίος έχει ρόλο Σαμάνου, ιερέα μυστικιστή, ψυχοπομπού που αναγιγνώσκει τα κείμενα της Θιβετιανής Βίβλου καθοδηγώντας τις ψυχές, η ανάγνωσή του και το ηχόχρωμα της φωνής του είναι τόσο υποβλητικά που οδηγούν τους θεατές σε μια άλλη διάσταση, μέτοχους σ’ αυτό το θαύμα της μετάβασης.

Στους ρόλους των υπερβατικών σωμάτων που εξαγνίζουν τις ψυχές τους βρίσκονται η Κατερίνα Βούρτση και ο Νίκος Παπαθανάσης, οι οποίοι συνεχώς εναλλάσσονται άλλοτε ως ψυχή που πάλλεται , κλυδωνίζεται ν’ απεγκλωβιστεί και να βρει το δρόμο της, άλλοτε ως ιέρεια και ιερέας που τελεί το τελετουργικό μυστήριο άλλοτε ως ειρηνικές κι άλλοτε ως αιμοδιψείς θεότητες.

Ο δρόμος τους είναι μακρύς, δύσκολος, τραχύς, σιβυλλικός, ταλαπείριος, περνούν από πολλά στάδια, από το πρώτο ενδιάμεσο στάδιο που διαρκεί 49 ημέρες, πόσο κοντινό σε αναγωγή με το δικό μας σαρανταήμερο μέχρι το μνημόσυνο και τα σαρανταλείτουργα που γίνονται για την ψυχή, όπως και κατά τον Μέγα Αθανάσιο η ψυχή είναι αυθυπόστατος και αυτοκίνητη, γι ‘ αυτό και μετά το χωρισμό της από το σώμα εξακολουθεί να ζει και να κινείται.

Τόσο η Κατερίνα Βούρτση, όσο και ο Νίκος Παπαθανάσης που ερμηνεύουν αριστοτεχνικά τις ψυχές που πλανώνται στο χωροχρόνο αναζητώντας το σωστό

δρόμο, ακολουθώντας τις οδηγίες του σαμάνου Δημήτρη Τσιάμη, βρίσκονται σε μια ψυχική, σωματική και πνευματική έκσταση την οποία αποδίδουν μέσα από όλα τα εκφραστικά τους μέσα, τα σώματά τους είναι η μήτρα μέσα από την οποία γεννιέται η κίνηση, είναι το εφαλτήριο για την αναζήτηση, η κινησιολογική τους υπόσταση είναι τόσο άρτια που εξυψώνει την ερμηνεία τους.
Κάθε κίνηση, κάθε νεύμα έχει μέσα του δύναμη, ζωή, φως, έχει λόγο ύπαρξης, μέσα από αυτό το αέναο χορόδραμα που οδηγεί το νου σε υψηλά επίπεδα φιλοσοφικής δράσης και θεώρησης, ο θεατής μεταμορφώνεται ως άλλη χρυσαλίδα που ίπταται προς το Φως.

Τα εύσημα όμως για την κινησιολογική επιμέλεια των ηθοποιών πρέπει να αποδοθούν στη χορογράφο Έλενα Χατζηγεωργίου η οποία δεν χορογράφησε απλά, δεν έδωσε τις κατευθυντήριες γραμμές σωματικής έκφρασης, αλλά δημιούργησε μια εικαστική παρέμβαση δαψίλεια έκφρασης, μοναδικότητας, ενός βιωματικού χοροδράματος τόσο πάμβωτου και ακτινοβόλου, τόσο άμωμου και προσφυή, που κατορθώνει να ξεκλειδώσει τόσο όλα τα μειλίχια, όσο και τα ζωώδη ένστικτα των ηθοποιών σ’ αυτό τον αναπόδραστο δρόμο προς το θάνατο και την αυθυπαρξία της ψυχής επιτυγχάνει την απόλυτη επικοινωνία των σωμάτων με το μεταφυσικό στοιχείο.

Τα κοστούμια της Νίκης Ψυχογιού είναι αντιπροσωπευτικά του κειμένου, τόσο λιτά, τόσο γήινα, τόσο ανθρώπινα, τόσο ταπεινά για δυο ψυχές που ταξιδεύουν με τις οδηγίες της Θιβετιανής Βίβλου στο επέκεινα αναζητώντας την αυτοτέλειά τους, πέρα και πάνω από κάθε πόνο, κάθε στεναγμό κάθε φόβο, μίσος, ζήλεια και κακία, όλα τα βδελυρά τα βορβορώδη συναισθήματα γίνονται άπεφθες Ιδέες εσωτερικών προβολών.

Σε όλη αυτή την εικόνα, ξεχωριστή και σημαντική επίσης θέση καταλαμβάνουν τόσο οι μάσκες, όσο και ο υπέροχος φωτισμός από τον Νύσο Βασιλόπουλο που εναρμονίστηκε πλήρως με τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά κυρίως με την σκηνοθετική άποψη του Δημήτρη Τσιάμη, δημιουργώντας πάντα μια υποβλητική ατμόσφαιρα άκρως μυσταγωγική του κάθε σταδίου σ’ αυτό το ταξίδι, από τα άδυτα του Άδη, στο λυτρωτικό Φως, ένα Φως ακτινοβόλο, στο λυκαυγές της ψυχής.

Άξιοι συγχαρητηρίων για τις χαρισματικές video- προβολές είναι η Αλεξάνδρα Νιάκα και ο Χάρης Λαλούσης που ανέδειξαν έτι περισσότερο τη σημειολογική προσέγγιση της παράστασης, ενώ παράλληλα ενίσχυσαν τη μυσταγωγική ατμόσφαιρα, αναπτύσσοντας τα συναισθήματα και εξελίσσοντας τις φιλοσοφικές αναζητήσεις των θεατών, η αισθητική τους παρέμβαση ολοκλήρωνε την εικαστική αρτιότητα της παράστασης στον ύψιστο βαθμό μεγαλουργώντας νοηματικά.
Κόκκινο φως να διαθλάται με νερά πάνω στους πέτρινους τοίχους όταν οι ψυχές χάνουν το δρόμο τους, όταν δεν αναγνωρίζουν τις Ειρηνικές Θεότητες και τους

προσεγγίζουν οι Αιμοδιψείς Θεότητες, η αιώνια πάλη ανάμεσα στο Καλό και το Κακό, το Σκοτάδι και το Φως, τη Ζωή και το Θάνατο, « Γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα» μας λέει ο Σολωμός στο αριστουργηματικό του ποίημα « Λάμπρος» και στον Διγενή Ακρίτα μας λέει: « Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γη τονε τρομάσσει , βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειτ’ ο απάνω κόσμος κι ο κάτω κόσμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια ζηλεύει ο Χάρος με χωσιά, μακρά τον εβιγλίζει, κι ελάβωσέ του την καρδιά και την ψυχή του πήρε».

Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Τσιάμης δραματοποίησε ένα καθαρά θρησκευτικό – φιλοσοφικό έργο αναζητήσεων και παράλληλα έναν οδηγό εξερεύνησης του μεταφυσικού, όχι μόνο για τους μεταστάντες, αλλά κυρίως θα έλεγα για τους ζωντανούς να ξεπεράσουν τα πάθη τους, να υπερβούν τον εαυτό τους να δρασκελίσουν πάνω από τους φόβους τους και να λατρέψουν τη ζωή, όπως της πρέπει.

Ο Δημήτρης Τσιάμης ενσωματώνοντας ρηξικέλευθες σκηνοθετικές διαδρομές, ευρηματικές, εξόχως ευφυείς εκτινάσσει την παράσταση σε μια ανώτερη διάσταση.

Οι ψυχές κινούνται στο χωροχρόνο, αναζητώντας τη λύτρωση, τον εξαγνισμό κι ο Χάρος εμφανίζεται με δυο μεγάλες σπάθες μπροστά τους για να κόψει το νήμα της ζωής, αχόρταγα, αδίστακτα, αμετάκλητα θυμίζοντας τον ιππότη Αντώνιο Μπλοκ στην « Έβδομη Σφραγίδα» του Ίγκμαρ Μπέργκμαν, όταν επιστρέφει από τις σταυροφορίες μαζί με τον ιπποκόμο του συναντούν το θάνατο μεταμφιεσμένο σε μαυροντυμένο άντρα που του ζητά να παίξουν μια παρτίδα σκάκι κι όταν κατά τη διάρκεια της παρτίδας αυτή διακόπτεται για να συνεχιστεί αργότερα, ο Αντώνιος Μπλοκ καταφεύγει στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης μέσα σε μια εκκλησία χωρίς να γνωρίζει όμως πως ο ιερέας είναι ο Θάνατος.

Η μεγαλόπνοη σκηνοθετική ματιά του Δημήτρη Τσιάμη αναδεικνύει όλους τους συμβολισμούς του κειμένου με πλείστες αναγωγές, έχοντας πάντα σε περίοπτη θέση το αρχέγονο, μακραίωνο, λυτρωτικό ταξίδι της ψυχής επ’ αγαθό, προσδοκώντας το Φως, το Ειρηνικό, το Γλαυκό, το Μέγιστο, το Άπεφθο και το Αγαστό, συγκλονίζει η στιγμή όπου προβάλλονται στους τοίχους οι τρείς Μορφές- Θεότητες- Μοίρες που κρατούν από το στόμα τους το μίτο της ζωής, η Κλωθώ η υφάντρα, η Λάχεσι που όριζε τη ζωή και η Άτροπος που έκοβε το νήμα, « Να πω με σαφήνεια και με σκληρότητα να καθορίζεις την παντοδυναμία του νου μέσα στα φαινόμενα και την ανικανότητα του νου πέρα από τα φαινόμενα, πρι να κινήσεις για τη λύτρωση. Αλλιώς δεν μπορείς να λυτρωθείς.» έλεγε ο Καζαντζάκης στην Ασκητική του.

Γι αυτή τη λύτρωση μας μιλά αυτή η παράσταση κι όχι μόνο την Ουράνια, όχι μόνο την αιώνια, αλλά επί της ουσίας την επίγεια, « τις σκοτεινές ψυχές που έχουν εκπέσει αποφεύγει. Όποιος το Φως αυτό έχει αντικρύσει, περιφρονεί του ήλιου τις ακτίνες» έλεγε ο Βοήθιος στο έργο του « Η Παρηγοριά της Φιλοσοφίας».

Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να κλείσω με λίγους στίχους του Kahlil Gibran απ’ το έργο του: « Κι ο Προφήτης είπε…», « Και τι σημαίνει το να πάψεις ν’ αναπνέεις παρά το να ελευθερώσεις την αναπνοή από την ακατάπαυστη παλίρροιά της, ώστε να εξυψωθεί και να εξαπλωθεί και να αναζητήσει το Θεό ανεμπόδιστα; Μόνο όταν πιείτε από το ποτάμι της σιωπής θα τραγουδήσετε. Κι όταν έχετε φτάσει στην κορυφή του βουνού, τότε θα αρχίσετε να σκαρφαλώνετε. Κι όταν η γη απαιτήσει τα μέλη σας, τότε θα αρχίσετε να χορεύετε αληθινά»!

Μαριλιάνα Ρηγοπούλου
Εκπαιδευτικός, σοπράνο, κριτικός θεάτρου