Μιλώ για τη ζωή των παιδιών στην ύπαιθρο, στα χωριά! Μόνο με τ’ όνειρο, μόνο με τη φαντασία μπορούσες να πιάσεις τ’ άστρα. Να χαράξεις το μέλλον σου!
Οι ταξιδεμένοι διηγόντουσαν παράξενα πράγματα. Πως τάχα τα παιδιά στις πολιτείες – τα πλουσιόπαιδα – τα ‘χαν όλα! Ζούσαν σε χλιδή! Κάναν εκδρομές. Ταξίδια. Σπούδαζαν σε καλλιμάρμαρα σχολειά. Είχαν βιβλία. Τετράδια. Τσάντες φανταχτερές. Ντυνόντουσαν μ’ όμορφα ρούχα. Κοιμόντουσαν στα πούπουλα. Είχαν και του πουλιού το γάλα!
‘Οταν τ’ ακούγαμε όλ’ αυτά η φαντασία μας άναβε. Γιατί, τάχα – σκεφτόμασταν – εμείς τα χωριατόπουλα, να μην έχουμε καλά ρούχα; Να τρεφόμαστε με μπομπότα κι ελιές; Να περπατάμε ξυπόλητα και γυμνά. Να μην έχουμε βιβλία. Δερμάτινες σάκες. Γραφική ύλη. Να κοιμόμαστε στην ψάθα και να σκεπαζόμαστε με την περίφημη «βελέντζα» κοπαδιαστά, όπως οι πρωτόγονοι! Να τα στερούμαστε όλα;
Γιατί, τάχα, ενώ οι γονείς μας έβγαζαν κάθε λογής «εισοδήματα» από την καρπερή γη, φρούτα από τα οπωροφόρα δέντρα, γάλα από τις κατσίκες, τις προβατίνες και τις αγελάδες, εμείς πεινούσαμε;
Κάτι βέβαια θα ‘φταιγε. Μα ο νους μας δε πήγαινε στην αιτία: «γιατί εκείνα τα ‘χαν όλα κι εμείς τίποτε»!
Το θεωρούσαμε λογικό να ‘ναι έτσι κανονισμένα τα πράγματα. Οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Οι αστοί και οι χωρικοί. Δεν χωρούσε στη σκέψη μας το παράπονο. Έτσι όριζε η μοίρα! Όπου γεννήθηκε καθένας!
Κι ούτε ξέραμε πως στις πολιτείες υπήρχαν και φτωχοί. Νομίζαμε πως στις πόλεις κατοικούσαν μόνο πλούσιοι και στα χωριά οι φτωχοί.
Μόνο σαν μεγαλώσαμε και γίναμε έφηβοι μπορέσαμε να κάνουμε τη διάκριση. Πως πλούσιοι μπορεί να υπάρχουν και στα χωριά και στις πόλεις. Το ίδιο κι οι φτωχοί! Έτσι είναι κι έτσι το θέλει το κατεστημένο!
Τότε, στα πρώτα μας παιδικά χρόνια, είχαμε την ιδέα πως εμείς τα παιδιά των χωρικών ήμασταν εντελώς εγκατελελειμμένα στη φτώχεια, την απομόνωση και τη μιζέρια. Και πως τα παιδιά που ζούσαν στις μεγάλες πολιτείες απολάμβαναν όλα τ’ αγαθά κι ακόμα, πως αυτά μονάχα είχαν το προνόμιο να σπουδάζουν στα ανώτερα σχολεία για να γίνουν επιστήμονες, δημόσιοι υπάλληλοι, προκομμένοι πολίτες, και πως εμείς είμασταν καταδικασμένοι να κλείσουμε τον κύκλο της μοίρας μας στα πλαίσια της χωριάτικης χαμοζωής.
Τα χρόνια περνούσαν. Από το δημοτικό πήγαμε στο σχολαρχείο. Ήμασταν μια συντροφιά από πενήντα περίπου παιδιά, αγόρια και κορίτσια που φοιτούσαμε στο σχολαρχείο του χωριού μας. Είχαμε αυτή την τύχη. Λίγα παιδιά απ’ τα γειτονικά χωριά προστέθηκαν στην τάξη μας. Ας πούμε τα «πλουσιότερα», επειδή οι γονείς τους είχαν κάποιο εισόδημα από τις αγροτικές ασχολίες τους ή την κτηνοτροφία. Τ’ άλλα παιδιά του δημοτικού, κοπάδι ολόκληρο, είχαν σκορπίσει από την τετάρτη κιόλας τάξη. Λίγα είχαν φοιτήσει στην πέμπτη και την έκτη. Τα ‘χαν αποτραβήξει από νωρίς οι γονείς τους για να βοηθήσουν στις αγροτικές δουλειές. Φύλαγαν τα πρόβατα. ‘Εριχναν το σπόρο στ’ αυλάκια πίσω από τ’ αλέτρι. Οι κοπέλες φύλαγαν τα μωρά στο σπίτι ή στο χωράφι για να πιάσει δουλειά η μικρομάνα πλάι στο δουλευτή τον άντρα της.
Όλοι μαζί, μικροί – μεγάλοι, στη δούλεψη για να τα βγάλουν πέρα! Ν’ ασφαλίσουν το ψωμί της χρονιάς. Δεν έμενε καιρός για σχολειό.
Ο νόμος της υποχρεωτικής φοίτησης ήταν γραμμένος στα χαρτιά. Είχε ατονίσει στις αγροτικές περιοχές. Οι δάσκαλοι βλέποντας την κατάντια των χωρικών κάνανε στραβά μάτια! Κι όσες φορές «μηνύσανε» μερικούς γονείς γιατί «έκοψαν το παιδί τους από το σχολείο» μετάνιωναν πικρά! Όταν ήρθε το ένταλμα και τραβούσαν οι χωροφύλακες το γονιό για τη φυλακή – γιατί δεν μπορούσε να το πληρώσει – δίνανε οι ίδιοι το ποσόν για να γλιτώσει ο γονιός. Κι έτσι σταματούσαν πια οι μηνύσεις.
Στα τρία χρόνια που φοιτήσαμε στο σχολαρχείο μεγαλώσαμε αρκετά. Ανδρωθήκαμε. Στο μυαλό μας άρχισε να ξεδιαλύνονται πολλά θολά πράγματα. Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε για το μέλλον μας, όπως καλιώρα μπορούν να σκέφτονται τα σημερινά παιδιά του Γυμνασίου που ετοιμάζονται για το Λύκειο ή τα παιδιά του Λυκείου για τα Πανεπιστήμια.
Εμείς, αν και μικρότεροι, είχαμε ωριμάσει πιο γρήγορα. Οι ανάγκες, οι στερήσεις, οι ανησυχίες, μας είχαν προβληματίσει πρόωρα.
Μα κάθε φορά που ο νους μας φτερούγιζε πέρα απ’ τον αισθητό ορίζοντα της στενότερης πατρίδας, καψάλισε τις φτερούγες του χτυπώντας τους κυματισμούς της σκέψης μας στις γύρω βουνοκορφές και τις ξανάφερνε πίσω στον πομπό – εγκέφαλό μας, όπως συμβαίνει με τα ραντάρ που δέχονται πίσω τα ερτζιανά τους κύματα, αφού μετρήσουν πρώτα τις διαστημικές αποστάσεις. Η απάντηση δινόταν με ένα απογοητευτικό ξερό όχι!
Όχι, ήταν σα να ‘λεγαν τα ραδιοκύματα. Όχι! Δεν μπορείτε σεις τα χωριατόπουλα να ξεπεράσετε το στεφάνι των βουνών που περιορίζει τον αισθητό σας ορίζοντα. Όχι! Δεν θα κατακλύσετε σεις τα αστικά κέντρα για να διώξετε τα δικά μας παιδιά!...
Τότε ποιος θα δουλέψει τα χωράφια, ποιος θα φυλάξει τα πρόβατα, ποιος θ’ αρμέξει τις κατσίκες, για να προμηθεύονται τα προϊόντα τους οι άνθρωποι στις πολιτείες!
Αυτές οι σκέψεις μας έζωναν κάθε φορά που κάποιος από τη συντροφιά μας έλεγε πως «θα πάει στη μεγάλη πολιτεία» για να σπουδάσει στο γυμνάσιο κι ύστερα στο πανεπιστήμιο για να «γίνει δικηγόρος» ή «γεωπόνος» ή στη στρατιωτική σχολή για να «γίνει αξιωματικός» ή στο Διδασκαλείο για να «γίνει δάσκαλος». ‘Ολοι εμείς οι άλλοι κουνούσαμε το κεφάλι σαν να λέγαμε: «Πού θα βρεις τα χρήματα, καϋμένε μου, για να σπουδάσεις παραπέρα από το σχολείο του χωριού μας;»
Αυτές οι σκέψεις κλωθογύριζαν στο μυαλό μας όταν βρισκόμασταν μέσα στην τάξη ή στην αυλή του σχολείου ή στις διάφορες εκδρομές. Όταν όμως μέναμε μόνοι, αφήναμε τη φαντασία μας να οργιάζει, να ξεπερνάει όλα τα εμπόδια και να μας οδηγεί με τα μαγικά της φτερουγίσματα στις ονειρεμένες πολιτείες, όπου θα συνεχίζαμε ανώτερες σπουδές για να γίνουμε σπουδαίοι επιστήμονες και διάσημες προσωπικότητες!
Και δεν είχαμε άδικο να ονειρευόμαστε μια τέτοια εξέλιξη. Όλα τα διαβάσματά μας στο σχολείο μάς μιλούσαν για τους μεγάλους ηπειρώτες εθνικούς ευεργέτες, που ξεκίνησαν φτωχά παιδιά από τα χωριά τους κι αργότερα με την επίμονη εργασία τους, πλούτισαν και δοξάστηκαν όσο πολλοί λίγοι άλλοι Έλληνες.
Αυτά τα παραδείγματα μας τα ανέφεραν συχνά οι δάσκαλοί μας και φλόγιζαν έτσι τη φαντασία μας. Κι ίσως πολλοί από την παρέα μας – και πρώτος εγώ, δεν το αρνούμαι – να ονειρεύονταν πως «κάτι θα μπορούσε να γίνει» για να ξεπεραστεί το αδιαπέραστο φράγμα του σκληρού κατεστημένου και της ανθρώπινης μοίρας!
Κι αυτή την αισιοδοξία μου την μετάδωσα και στους συμμαθητές και συνομηλίκους μου και κάποια μέρα το ... αποτόλμησα! Άνοιξα τα φτερά της φαντασίας μου, πέταξα από το παράθυρο του ονείρου, και ιππεύοντας το γοργόφτερο μυθικό Πήγασο, ξανοίχτηκα στο άγνωστο, προς το μεγάλο ταξίδι της ζωής. Κι όπως το περιγράφω στο ποίημα «Ταξίδι του Ονείρου» της ποιητικής συλλογής μου «Πατριδογνωστικοί αντίλαλοι» έφτασα και ξεπέρασα τους αρχικούς παιδικούς και εφηβικούς οραματισμούς μου. Γι’ αυτό και συμβουλεύω όλα τα Ελληνόπουλα:
Ανοίξτε, λοιπόν, κι εσείς παιδιά μου, και το δικό σας «Παράθυρο του Ονείρου» - όπου κι αν βρίσκεσθε, σε χωριά ή σε πολιτείες, - κι αρχίστε να παρατηρείτε με τα μάτια της φαντασίας σας και να καταγράφετε τις σκέψεις και τα όνειρα που κάνετε για ένα καλύτερο μέλλον:
Ανοίξτε ένα παράθυρο, ένα φεγγίτη στη φαντασία σας και δεχτείτε τις ηλιαχτίδες της ζωής. Κάντε τις σκέψεις σας να φτερουγίσουν, να πετάξουν ψηλά και πέρα από τα σύνορα της στενότερης πατρίδας όπου ζείτε.
Αγκαλιάστε με το νου σας την πατρίδα, την ανθρωπότητα ολόκληρη...
Κρατείστε «Το παράθυρο του ονείρου» ανοιχτό, για να δέχεται τα σκιρτήματα της σύγχρονης ζωής, τα κεντρίσματα του φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος, τα μηνύματα της σφριγηλής πνευματικής ζωής του τόπου και τον απόηχο των επιτευγμάτων της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας, σ’ ολόκληρο το πλάτος της γης.
Ανοίξτε το δικό σας «Παράθυρο του ονείρου» και από εκεί – με τη βοήθεια της σύγχρονης παιδείας και της επιστήμης – βροντοφωνάξτε:
- Δική μας είναι η ζωή και μας ανήκει ολόκληρη!
- Δικό μας είναι το μέλλον, οπουδήποτε κι αν ζούμε, ο,τιδήποτε κι αν σπουδάζουμε!
Τώρα πια, δεν υπάρχουν χωριατόπαιδα και αστόπαιδα, αλλά μόνο ελληνόπουλα που μπορούν τα πάντα να πετύχουν! Αρκεί να το θελήσουν πολύ! Η παιδεία παρέχεται δωρεάν σε όλους!
«Το παράθυρο του ονείρου» θα σας δώσει φτερά, δυνάμεις και εμπνεύσεις να πραγματοποιήσετε και τα πιο τρελά σας όνειρα.
Βάλτε αυτό τον τίτλο στις πιο μεγάλες εξορμήσεις της ζωής και των ονείρων σας. Κι ανοίξτε «Το παράθυρο των ονείρων» σας, όπως τ’ ανοίξαμε κι εμείς όταν είχαμε την ηλικία σας για να φτάσουμε εκεί που είμαστε σήμερα!
Χάρης Σ. Πάτσης
Παιδαγωγός—Συγγραφέας—Εκδότης
Απόσπασμα από τα διηγήματα «Το παράθυρο του ονείρου»
Κέντρο Ευρωπαϊκών Εκδόσεων ΧΑΡΗ ΤΖΟ ΠΑΤΣΗ-Αθήνα 2009
